Yabancı Aksan Sendromu (Foreign accent syndrome)
Yabancı aksan sendromu, kendi ana dilini yabancı biri gibi konuşmakla karakterize son derece nadir rastlanan bir fenomendir. 1907 yılında görülen ilk vakadan bu yana, dünya çapında yaklaşık 100 civarında kişide tanımlanmıştır. Genellikle felç, travmatik beyin hasarı, nörolojik bir durum veya zihinsel bir problemden kaynaklanan yabancı aksan sendromu, dünyanın her yerinde ve çeşitli dillerde belgelenmiştir.
Yabancı aksan sendromuna sahip bir kişi, kendi anadilini farklı bir ülke veya bölgenin aksanıyla konuşur. Ancak bu durum, başka bir ülkede zaman geçirme sonucu bir aksan geliştirmekten farklıdır. Aniden gelişen, açıklanamayan bir yabancı aksan ciddi bir tıbbi duruma işaret edebilir. Altta yatan neden teşhis edilmeli ve gerekli tedavi uygulanmalıdır, aksi takdirde komplikasyonları olabilir.
Yabancı aksan sendromuna sahip ilk vakalardan biri, İkinci Dünya Savaşı sırasında bir bombadan fırlayan şarapnel parçası ile vurulan Norveçli bir kadındır. Kafasına aldığı darbe sonucu beyninde hasar oluşan kadın aniden Alman aksanı ile konuşmaya başlamış. Bu durum insanların onu dışlamasına ve komşuları tarafından Alman ajanı olmakla suçlanmasına neden olmuş.
Diğer bir vakada, ana dili Amerikan İngilizcesi olan bir kadın, diş ameliyatı sonrasında bir anda hem İrlandalı hem de İngiliz gibi algılanan bir aksan geliştirmiş.
Çeşitli nedenlerle ortaya çıkan diğer vakalardan örnekler şöyle:
2016 yılına ait bir vaka raporu, 34 yaşındaki Afrikalı Amerikalı bir kadına ait. İngiltere’de hiç yaşamamış olmasına rağmen, acil servise İngiliz aksanıyla gelen kadın, önceki aylarda çok büyük mali ve duygusal sıkıntılar yaşamış. Kadına şizofreni teşhisi koyulmuş.
2018 tarihli bir vaka raporuna göre; 65 yaşında İspanyolca konuşan multipl sklerozlu (MS) bir kadın, aniden İngilizce aksanıyla İspanyolca konuşmaya başlamış.
Avustralyalı bir kadın araba kazası geçirdikten sonra Fransızca aksan geliştirmiş.
Arizona’da yaşayan Amerikalı bir kadın, bir gece baş ağrısıyla uykuya daldıktan sonra, ertesi sabah Avustralya, İngiliz ve İrlanda aksanlarının bir karışımıyla uyanmış.
Bir başka hasta, felç geçirdikten sonra yabancı bir aksan geliştirmiş. İkinci bir felç, beynindeki serebellum adı verilen bir bölgeye zarar verdiğinde iyileşmiş ve normal konuşmaya başlamış.
Robin Jenks Vanderlip, merdivenlerden yuvarlandıktan sonra beyninde hasar oluşmuş. 2 gün komada kalan kadın uyandığında konuşamadığını fark etmiş. Zamanla konuşma yetisini kazanmış ancak, hayatında hiç Rusya’ya gitmemiş olmasına rağmen Rus aksanı ile İngilizce konuşmaya başlamış.
Normalde bir konuşma melodimiz ve ritmimiz vardır. Yabancı aksan sendromuna sahip kişilerin konuşmaları tamamen akıcı olmasına rağmen, çıkardıkları sesler sanki başka bir ülkede büyümüşler gibi algılanan tuhaf özellikler kazanıyor.
Uzmanlar, yeni bir aksan geliştirmenin o süreçte bir kimlik kaybına neden olabileceğine vurgu yapıyor. Newcastle Üniversitesi’nden Nick Miller, “Konuşma şeklimiz, içsel benliğimize açılan bir penceredir. Sosyal sınıfımızı, eğitim düzeyimizi, nereden geldiğimizi gösterir. Bilinçli veya bilinçsiz olarak, kim olduğumuzu ve nasıl biri olduğumuzu tasvir etmek için aksan kullanırız,” diye açıklıyor.
Değişen benlik duygusu, yabancı aksan sendromuna sahip birçok kişiye aşinadır. Bu kişiler kendilerini marjinalleşmiş ve izole edilmiş hissettiklerini belirtmişler. “Kendimi çok yalnız, izole, korkmuş ve iyi bir arkadaşımı kaybetmiş gibi hissediyorum,” diyor bir hasta ve ne zaman konuşsa evde bir yabancının olduğuna dair ürkütücü bir duyguya kapıldığını belirtiyor. Bazı hastalar da kendi ülkelerinde bir yabancı gibi hissettiklerini hatta ırkçılığa bile maruz kaldıklarını ifade etmişler.
Tüm hayatı boyunca İngiltere’de yaşamış olan Julie Matthias aniden Fransızca veya Çince aksanıyla İngilizce konuşmaya başladığını fark etmiş. Doktorlar biyolojik nedeni tespit edememişler. Bazen kendi yansımasını görmekten bile korktuğunu söyleyen kadın, “Aynaya bakıp konuşmak zordu çünkü bu benim sesim değildi,” diye açıklamış.
İçerik Başlıkları
Yabancı aksan sendromu nedir?
Yabancı aksan sendromu, kişinin kendi anadilinde ancak yabancı bir aksanla konuşmaya başlamasına neden olan bir çeşit konuşma bozukluğudur. Nadir görülen bu durum, kişinin anadilinden farklı bir vurgunun ani varlığı ile karakterize edilir ve ciddi bir nörolojik hasara işaret edebilir. Çoğunlukla kafa travması, felç veya beyne verilen başka bir hasardan sonra, merkezi sinir sisteminin yaralanması sonucu ortaya çıkar. Kafa veya yüz yaralanmaları öyküsü, yabancı aksan sendromunun en sık rastlanan nedenlerindendir. Bununla birlikte, ‘psikojenik yabancı aksan sendromu’ adı verilen farklı bir türü psikolojik nedenlerden kaynaklanabilir.
2019 tarihli bir araştırmada, yabancı aksan sendromuna sahip 49 kişinin ortalama 3 yıl olmak üzere 2 ay ile 18 yıl arasında bu hastalığa maruz kaldıkları rapor edilmiştir.
Bu kişiler, konuşmalarının benzetildiği aksanı tam olarak taklit edemeyebilirler ancak aksandaki değişiklikler oldukça tutarlıdır. Konuşma esnasında kullanılan ses telleri, çene, dudak ve dile ait kasların kontrol edilememesinden ve ses ayarının bir şekilde bozulmasından kaynaklanan bu değişik sesler, başkaları tarafından halihazırda bilinen aksanlara benzetilir. Yani bazı durumlarda kişi kendisindeki bu değişikliği fark etmeyebilir.
Aksanımızı belirleyen en önemli şey ünlü sesleri nasıl çıkardığımızdır. Çeşitli dillerde farklı farklı ünlü harfler mevcut. Sesleri nasıl çıkaracağımız dilimizin ağzımızın içindeki konumuna göre değişir. Yabancı aksan sendromuna sahip kişilerde bazı hecelerin, özellikle ünlü harflerin seslendirilişinde ciddi değişiklikler olur. Bu yeni sesler, başkaları tarafından dünyada konuşulan çeşitli aksanlara benzetilir ve her duyan kişide farklı algılanır.
Uzmanlara göre, birinin belli bir aksanda konuştuğunu düşündüğümüz an, duyduğumuz aksanla uyuşmayan tüm özellikleri görmezden geliyoruz ve sadece ortak nüanslara odaklanıyoruz. Bu yüzden yabancı aksan sendromuna sahip kişiler birden fazla aksana sahipmiş gibi algılanıyor.
Yabancı aksan sendromunun nedenleri
Yabancı aksan sendromunun iki ana nedeni vardır; nörolojik bir hasar veya zihinsel sağlık koşulları. Kısıtlı sayıda araştırma, bu durumun, beynin sol tarafında bulunan ses üretimiyle bağlantılı broca bölgesini etkileyen koşullarla ilgili olabileceğini göstermektedir. Çeşitli nörolojik gözlem teknikleri, beynin farklı bölgelerinde hasar olduğunu tespit etmiştir. Bu bölgeler beynin baskın olan yarım küresinin motor ve dil alanlarıdır. Felç, multipl skleroz (MS), travmatik beyin yaralanmaları, beyin lezyonları veya anevrizmalar beynin bu alanını etkileyebilecek durumlardır.
Yabancı aksan sendromlu çoğu kişide nörolojik bir problem ya da kafa veya yüz yaralanması öyküsü vardır. Düşme, kanser veya diğer faktörlerden kaynaklanan beyin yaralanmaları, yüz veya beyin ameliyatı, beyin tümörü veya migren gibi hastalıklar beynin dili işleme biçiminin yanı sıra konuşmayı kontrol etme biçimini de değiştirebilir.
Yabancı aksan sendromu olan bazı kişilerin de şizofreni, depresyon, konversiyon bozukluğu veya şiddetli travma öyküsü gibi zihinsel sağlık sorunları olduğu rapor edilmiştir.
Belirtiler nelerdir?
Doğal aksanımız, ana dilimizdeki bir ses kalıpları sisteminden kaynaklanır. Büyüdükçe bilinçsiz şekilde öğrendiğimiz bu sistem fonetik sistem olarak bilinir. Bir aksanın ustalaşmasının en zor yönlerinden biri tonlamadır. Çoğu yabancı, anadili konuşanlara kıyasla farklı ses ritimlerine sahiptir. Çocuklukta farklı aksanlara ve konuşma kalıplarına maruz kalınırsa aksanda değişiklikler olabilir. Ancak gençlik yıllarından sonra fonetik sistem çoğunlukla sabit kalır.
Yabancı aksan sendromunda aksandaki değişiklikler, fonetik sistemin tüm modelini etkiler. Birincil semptomu, kişinin hiç yaşamadığı bir ülke veya hiç konuşmadığı bir dil ile ilişkili bir aksanla konuşmaktır. Kişinin telaffuzundaki ciddi değişikliklerle karakterizedir, üstelik kişinin kendisi bu değişikliği fark etmeyebilir.
Kişi hala ana dilini konuşur ancak aksanı, sonradan öğrendiği ikinci bir dilin aksanına benzer. Örneğin, anadili İngilizce olan biri, İspanyol aksanıyla İngilizce konuşmaya başlayabilir. Bu durum, yurtdışında yaşadıktan sonra yeni bir aksan geliştirmekten farklıdır. Aksandaki hatalar, tüm fonetik sistemde tutarlıdır ve yeni bir vurgu izlenimi verir. Özellikle sesli harfler olmak üzere belirli seslerdeki perde veya ton farklı olabilir.
Yabancı aksan sendromlu çoğu kişi aynı zamanda psikolojik veya nörolojik bir durumun belirtilerini de gösterebilir. Şizofreni, depresyon, yakın zamanda beyin hasarı, MS veya bunama gibi beyne zarar veren tıbbi bir durumları olabilir.
Yabancı aksan sendromu nasıl teşhis edilir?
Hastanın semptomları ve tıbbi geçmişi değerlendirildikten sonra konuşma esnasında kullanılan kaslar incelenebilir. Kan testleri, lomber ponksiyon, psikiyatrik taramalar gibi çeşitli testlerin yanı sıra beynin ayrıntılı resimlerini almak için manyetik rezonans (MR) veya bilgisayarlı tomografi (BT) gibi görüntüleme testleri yapılarak tanı koymaya çalışılır. Yabancı aksan sendromu nadir görülen bir bozukluk olduğu için, hasta dil ve konuşma patoloğu, nörolog ve bir psikologdan oluşan uzman bir ekip tarafından da ayrıca değerlendirilecektir. Doktor fizyolojik bir neden bulamazsa, genellikle psikojenik yabancı aksan sendromu teşhisi koyarak olası psikolojik nedeni belirlemeye çalışır.
Tedavi seçenekleri nelerdir?
Yabancı aksan sendromunun kendisi tehlikeli değildir ancak, lezyon, bunama veya MS gibi ciddi bir tıbbi duruma karşı uyarıda bulunabilir. Bu nedenle tedavi, altta yatan nedene odaklanacaktır. Birçok neden tedavi edilemeyebilir ancak ilaçlar semptomları yönetmeye yardımcı olabilir.
Psikiyatrik bir neden olduğunda, doktor, kişinin normal alışkanlıklarını yeniden kazanmasına yardımcı olmak için konuşma terapisi önerecektir. Yabancı aksan sendromunun nedeni belirsiz olduğunda konuşma terapisi etkili bir tedavi seçeneği olabilir.
Yabancı aksan sendromuna neden olan altta yatan bir tıbbi durum varsa tedavi seçenekleri şunlardır:
- İnme için, pıhtı önleyici ilaçlar veya ameliyat
- Beyin yaralanmaları için, nöbet önleyici ilaçlar, diüretikler veya ameliyat
- Anevrizmalar için, ameliyat
- Belirli beyin büyümeleri, MS veya ameliyat gibi durumlarda ilaç reçete edebilir.
Kaynaklar:
https://www.healthline.com/health/foreign-accent-syndrome
https://www.medicalnewstoday.com/articles/foreign-accent-syndrome
https://www.bbc.com/future/article/20150513-the-weird-effects-of-foreign-accent-syndrome