Kış sporlarında, Dünya’nın en iyi atletleri geçtiğimiz şubat ayında gerçekleşen 2018 Kış Olimpiyatlarında yarıştı. Güney Kore’nin Pyeongchang şehrinde görkemli bir açılışla 9 şubatta başlayan kış oyunları, 17 gün boyunca bizlere heyecanlı anlar yaşattı.
Oyunlar sırasında sosyal medyadan haberleri ve spor yazarlarını takip ederken birçok atletin sadece kendi yarışıyla değil, aynı zamanda, astım ile de mücadele ettiğini gözlemledim. Ciddi soğukta hem antrenmanlarını hem de yarışlarını koşan atletlerin çoğunda solunum problemleri, Olimpiyat oyunları süresince ve sonrasında da olacaktı.
Kış sporlarındaki istatistiklere göre astım ve egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyon (bronşlarda daralma) yaygınlığı şaşırtıcı seviyelerde.
Kayaklı koşuda %54, Biatlonda %45, Sürat pateninde %43, Artistik buz pateni %21, Buz hokeyi sporcularında %15, Alp disiplininde %17 oranında solunum yolu daralması ve egzersiz kaynaklı astım, medikal tedavi gerektiren problem oluşturuyor.
Kros kayakçıları dinlenme anında dakikada 6L’lik nefes kapasitesine sahipken yarış anında kapasiteyi dakikada 180L’ye çıkarabiliyor. Kış şartlarında bu inanılmaz akciğer kapasitesi artışı ile solunum hızı da artıyor. Soğuk ve kuru hava ciğerlere büyük miktarda ve hızla ulaşıyor. Solunum kanalındaki düz kas hücreleri buna karşılık daralıyor (kasılıyor) ve sonrasında atletin tam kapasite ile nefes almasına engel oluyor.
Soğuk hava ve egzersiz kaynaklı astım semptomlarını iki şekilde açıklayabiliriz.
Solunum yolunun hızla su kaybetmesi (dehidrasyon) sonucu inflamatuvar sitokinler uyarılır, havayolunu daraltmak ve inflamasyonu başlatmak üzere sinyal verirler. Aslında bu mekanizma akciğer dokusunun korunmasıdır.
Diğer mekanizma, solunum yolunun ısısının aşırı düşmesi ile sinirsel uyarıların düz kas hücrelerini kasarak bronşların daralmasına sebep olmasıdır. Atlet durduğu zaman kan akışı artar ve ısısı düşmüş havayolunu ısıtmaya çalışır, ancak bronşlar daralmış kalacaktır. Her iki durumun kronikleşmesi astım hastalığının temellerini oluşturuyor.
“Kışın havalar ciddi soğuduğunda açık havada sert bir koşu antrenmanı sonrası akciğerlerimizden derin derin öksürmemizin ve hırıltı duymamızın sebebi de aynı.”
Kapalı buz pistlerinde ise başka bir risk mevcut. Buz pistlerinin yüzeylerini kaplamada ve neredeyse her gün düzeltmede kullanılan araçların yaydığı toz halinde ince buz partikülleri ve zararlı emisyonlar astım ve astım benzeri şikayetleri artırıyor. Direkt solunum kanalına (özellikle ağızdan nefes alındığında) yerleşen bu ince toz parçalar bronş daralması ve inflamasyona sebep oluyor.
Astım, atletlerde sık görülen kronik bir hastalıktır. Ultra dayanıklılık atletlerinde astım yaygınlığı giderek yükseliyor. Olimpik uzun mesafe koşucularında %17, yüzücülerde %76, bisikletçilerde %20… Bunu tetikleyen çok fazla çevresel etken var. Uzun saatler hava kirliliğine maruz kalan ultra dayanıklılık atletlerinin solunum yollarına çok fazla kirlilik yerleşiyor. Yüzücülerde ise durum biraz enteresan. Astımı olan çocuklar, akciğer kapasitelerini ve daha iyi nefes almalarını desteklemek adına yüzmeye yönlendirilirler. Etrafımızda çok rastladığımız bu yönlendirme, günümüzde kullanılan temizlik maddeleri sayesinde tersi bir duruma gelmiş. Klor, klorin ve klorin benzeri maddelerin yarattığı alerjiler ve bronşiyal problemlerin kronikleşmesi astımı tetikliyor. Yüzücülerdeki astım “Pool chlorine hypothesis” olarak literatüre geçmiş.
Dennis Rodman, Jackie Joyner-Kersee, Amy Van Dyken, Paula Radcliffe, David Beckham, Simon Yates astım hastalığı olan meşhur profesyonel sporculara örneklerdir.
Atletlere egzersiz kaynaklı astım veya bronkokonstriksiyon teşhisi konulduktan sonra standart astım tedavi protokolü uygulanmalıdır.
Steroid grubu etken madde içeren ağızdan alınan tablet/inhalerler, β2 agonisti tablet/inhalerler, inflamasyonu azaltır, solunum yolu hassasiyetini giderir, nefes almayı ve akciğer kapasitesini tekrar iyi bir şekilde kullanmayı sağlar. Ancak bu ilaçların kullanımı doping kurallarına uygun değildir. Atletler, doping özelliği bulunan ilaçları belirli kriterler dahilinde ve belirli birimlere deklare ederek raporlu kullanmalıdır. Astım tedavi yöntemlerini ve WADA (Dünya Anti-Doping Ajansı) kurallarını kısaca aşağıdaki tabloda özetlemeye çalıştım.
Tedavi | WADA kuralları | Notlar |
Antihistaminik ilaçlar | İzin veriliyor | İkinci jenerasyon ilaçlar sedatif yan etki oluşturmayacakları için tercih edilmelidir. |
Lökotrien modifiye edici ajanlar
(montelukast, zafirlukast) |
İzin veriliyor | |
İnhaler steroidler | İzin veriliyor
(Kullanıldığına dair herhangi bir deklarasyona gerek yok) |
Topikal uygulamalar yasaklı:
Burun, ağız, kulak, göz içi ve dermatolojik uygulamalar |
Oral steroidler
(prednizon, prednizolon) |
Yasaklı
(yarış sırasında) |
|
İnhaler β2 agonistleri
(salbutamol, salmaterol) Max. 1600mcg/24saat |
Kısıtlı izin veriliyor
(Kullanıldığına dair herhangi bir deklarasyona gerek yok) |
Kanda 1000ng/ml fazlası bulunmamalı. |
Oral β2 agonistleri | Yasaklı
(yarış sırası veya diğer zamanlarda da) |
|
Efedrin / Metilefedrin | Yasaklı
(yarış sırasında) |
İdrarda 10ug/ml fazlası bulunmamalı. |
Atletler tedavi protokollerinden fayda sağlarken doping kontrolleri için verdikleri örnekler açısından risk altındalar. 2017 yılında Tour De France (Fransa bisiklet turu) ve La Vuelta (İspanya bisiklet turu)’yı ardı ardına kazanan ünlü bisikletçi Chris Froome’un kanında bulunması gereken miktarın iki katı (2000ng/ml) salbutamol etken maddesine rastlandı. En prestijli iki turu, aynı sezonda kazanan ünlü bisikletçi astım hastalığından dolayı dozu arttırması gerektiği ve yine de izin verilen limitleri aşmadığı yönünde savunma yapmıştı. Prestijli iki büyük turu aynı yıl kazanmak çok büyük bir başarıydı veya bir doping skandalıydı. https://www.teamsky.com/article/team-sky-response-to-dcms-committee-combatting-doping-in-sport-report
Çözümcül ilaç tedavisi bir yana, atletler bazı alternatif yöntemlerden veya takviyelerden fayda sağlayabilirler.
Maske kullanımı (hava ısısını ve nemi sağlar): Kış aylarında antrenmanlar sırasında solunan havanın ısınmasını sağlamak, solunum yolunun dehidrasyonunu önlemek amacıyla maskeler kullanılabilir. Isınmış ve nemi yüksek havanın solunması bronş daralması önleneceğinden semptomlarda azalmalar elde edilir.
Omega-3 yağ asitleri: Astım kronik inflamasyonlu bir hastalıktır. EPA ve DHA antiinflamatuvar etkileri ile bronşlardaki inflamasyonu önlemede kullanılır. Uzun süreli kullanımlarda inflamatuvar sitokinlerin, lökotrien ve prostaglandinlerin seviyelerini azaltarak etki gösterir. Astımlı kişilerde solunum işlevinde gelişme sağlaması için omega-3 indeksini yüksek tutmak gerekir. Günde en az 500mg EPA+DHA’ya ulaşabilmek ve uzun süreli destek sağlamak önerilir.
Probiyotikler: Vücut mikrobiyotasının sağlığının devamlılığı artık her konuda karşımıza çıkan bir gereklilik halini aldı. Probiyotikler atletlerdeki astım semptomlarının şiddetini azaltmada etki sağlıyor. Anti-inflamatuar etkiyi sağlayan Streptococcus thermophilus ve Bifidobacterium türleri en çok tercih edilen suşlar arasında. Atletlerde artan bağırsak geçirgenliği vücut antijen yükünü artırır. Probiyotik destekler intestinal bariyer güçlendirici etkileri ile hem solunum yolu alerjileri hem de astım oluşumunu azaltır. Günde en az 5 milyar canlı mikroorganizma içeren destekler kullanılabilir.
C vitamini: Hava yollarını kaplayan mukozanın ana antioksidanıdır. Astım oluşumu veya riski ile C vitamini seviyeleri bağımsız risk faktörü oluşturur. Kronik ilaç tedavisi alan astım hastalarında C vitamini seviyeleri düşer. Ancak atletlerde görüldüğü üzere çevresel kaynaklı (özellikle serbest radikal ve doku hasarı temelli) astım hastalığının C vitamini alımı ile azaldığı bilinir. C vitamini uygulaması ile kandaki histamin seviyeleri %38 azaltılabilir. Vücut ağırlığının her bir kg’ı başına 10-30mg C vitamini alımı önerilmektedir. (70kg yetişkin: 700-2100mg C vitamini.)
B6 vitamini: Astım hastaları için doğrudan etkili bir vitamindir. B6 vitamini alan astım hastalarında hırıltılı solunum ve astım nöbetlerinin şiddetinde ve sıklığında azalma sağlanır. B6 vitamini steroid içeren ilaca bağımlı astım hastalarında iyileşme hızını artırırken steroidlerin yan etkilerini de anlamlı ölçüde azaltır. Günde 50 ila 100 mg B6 vitamini önerilir.
Magnezyum: Antihistaminik ve bronkodilatör ilaçların piyasaya çıkması, 1912 yılında başlayan magnezyum ve astım araştırmalarını aksatmış olsa da magnezyum akciğer işlevi ve astım şiddeti konusunda takviye edilmesi gereken önemli bir mineraldir. Magnezyum depolarını arttırmak bronş düz kaslarının daha kolay gevşemesini ve solunum sıkıntısını giderir. Günde 2 defa 200mg’lık magnezyum minerali önemli etki sağlar.
Bromelain: Ananas meyvesinde bol bulunan bir çeşit sindirim enzimidir. Antiinflamatuvar ve mukus inceltici etkileriyle bronşların açılmasına yardımcı olur ve astım semptomlarını önler. Konserve ananasta bromelain yapılan işlemler sırasında bozulduğu için taze ananas tüketilebilir.
Sosyal medyada atletlerin ve aktif spor yapan kişilerin paylaştıkları gönderilerde kullandıkları astım/solunum alerji vb ilaçları sık görmeye başladık. Bilinçli ya da bilinçsiz paylaşımlar olsa da ilaçların hem tedavi hem de performans üzerindeki etkilerini artık az da olsa biliyoruz. Yine de spor yapan kişiler, bu ilaçları kontrollü ve yarışlar sırasında beyan ederek kullanmaları gerektiği yönünde bilgilendirilmeliler. Astım ve solunum yolu sıkıntılarına karşı alınacak önlemler ve takviye edici destekler hakkında da bilincin artırılması temel sağlık hedefi olmalı.
Dilge Koçak
Eczacı&Sporcu
Linkler
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26672959
http://www.worldallergy.org/UserFiles/file/Asthma%20in%20the%20elite%20athlete-Bonini.pdf
http://tria.com/wp-content/uploads/2014/07/Top-Performance-of-Athletes-with-Asthma_Myers.pdf
https://www.theguardian.com/sport/2016/apr/29/elite-athletes-asthma-simon-yates-team-sky-swimmers
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21702657
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22030952
http://breathe.ersjournals.com/content/breathe/8/4/278.full.pdf
https://asthma.net/living/exercise-elite-athletes-anti-doping-and-fair-play/
Michael T Murray ND, Joseph E Pizzorno ND. The Encyclopedia of Natural Medicine. Third edition
http://www.uci.ch/pressreleases/uci-statement-christopher-froome/