İçerik Başlıkları
Crush Sendromu (Ezilme Sendromu)
Crush sendromu, doğal veya insan yapımı afetlerde enkaz altında kalan kişilerde görülen ve ezilme biçiminde yaralanma olarak tanımlanan tıbbi bir durumdur. İlk kez 1923 yılında Japon Doktor Seigo Minami tarafından bildirilen crush sendromu, daha sonra, Londra’nın 1941’de bombalanması sırasında İngiliz Doktor Eric Bywaters tarafından tanımlandığı için ‘Bywaters Sendromu’ olarak da bilinir.
Deprem, savaş, çığ düşmesi ya da endüstriyel, tarım, inşaat, maden veya trafik kazaları gibi afetlerde göçük altında kalma, darbe alma, çarpışma, sıkışma nedeniyle uzun süre hareketsiz kalma sonucunda, doku zedelenmesi ve kas hasarına bağlı oluşan crush sendromu, hızlı ve etkili bir tedavi uygulanmadığı takdirde ölümle sonuçlanabilen ciddi bir durumdur. Afetlerde, hayati organlarda doğrudan oluşan fiziksel travmalardan sonraki ikinci ölüm nedeni, crush sendromunun yol açtığı komplikasyonlardır. Kolların, bacakların veya vücudun diğer bölümlerinin sıkışması sonucunda meydana gelen ezilme yaralanmalarında, sıkışmış bir vücut parçasının bir anda serbest kalmasıyla, normalde kas hücrelerinin içinde bulunması gereken maddeler, travma sonucunda kas dokusunun dışına çıkarak dolaşıma girer.
Birçok organ ve dokuda birikerek çeşitli hasarlara ve nörolojik bozukluklara neden olan bu maddeler çoğunlukla kalp ve böbrekleri etkiler. Kaslarda şişme, şok, hipotansiyon, kalp ve solunum yetersizlikleri gibi semptomların yanı sıra özellikle kanda aniden yükselen potasyumun yol açtığı kalp ritim bozukluğu ve akut böbrek yetmezliği ölümcül olabilmektedir.
Bu nedenle büyük ölçekli kitlesel travma olaylarında kurtarma süresi ile ölüm oranı güçlü bir ilişki içindedir. 24 saatten fazla enkaz altında kalan kişilerde ölüm riski oldukça yüksektir. 48 saatten 14 güne kadar çıkarılabilen sınırlı sayıda hayatta kalabilen kişiler genellikle çöken yapıda oluşan boşluklarda mahsur kalanlardır. Ölümlerin çoğu, dayanılamayacak kadar büyük molozların altında mahsur kalanlarda meydana gelir; diğer ölüm nedenleri arasında toz soluma, travmatik asfiksi, kafa travması veya çoklu yaralanmalar bulunur. Göğüste ezilme yaralanması önemli bir solunum yetmezliği ve ölüm nedenidir.
Ezilme yaralanmasının ilk bakımı ve ezilme sendromunun önlenmesi henüz enkaz altındayken kurtarma ekibi tarafından sağlanır. Bu tür ortamlarda tıbbi bakım sağlanması oldukça güçtür; toz, aşırı sıcaklık, yangın, patlamalar, ikincil çökme, tehlikeli maddeler ve gazlar gibi risklerin yönetilmesi konusunda özel eğitim gerektirir.
Crush sendromu nedir?
Crush sendromu, iskelet kaslarında meydana gelen ezilme şeklinde yaralanma ile birlikte şok ve böbrek yetmezliğiyle karakterize ciddi bir tıbbi durumdur. Travmatik rabdomiyoliz olarak da bilinen bu sendrom kas dokusunun uzun süre basınca maruz kalması sonucu oluşur. Doku zedelenmesi ve kas nekrozu olarak tanımlanan crush sendromunda, uzun süreli sıkışma ve hareketsizlik nedeniyle hasara uğrayan kasların içindeki maddeler kan dolaşımına geçerek çeşitli semptomlara neden olur.
Ezilme anlamına gelen “crush” kelimesi travmayı anlatır. Ezilme yaralanması, gövdenin veya uzuvların sıkışmasından kaynaklanan fiziksel travmanın sonucudur. Crush sendromu ise ezilme yaralanmasından kaynaklanan ve ağırlıklı olarak akut böbrek hasarı olmak üzere organ fonksiyon bozukluğu veya ölüme yol açabilen sistemik bulgular bütünüdür. Depremlerdeki yaralanmaların yaklaşık %2 ila 5’inde görülen crush sendromu, doğrudan travmalardan sonra afetlerde ikinci önde gelen ölüm nedenidir.
Crush sendromunun nedenleri
Crush sendromu, iskelet kaslarının yoğun baskı altında kalması sonucunda gelişir. Basınç nedeniyle oluşan fiziksel travmanın yol açtığı kas veya organ yaralanmasına ek olarak, sıkıştırma kuvvetinin serbest bırakılmasından sonra organ fonksiyon bozukluğu veya ölümle sonuçlanabilecek oldukça yıkıcı sistemik etkiler ortaya çıkabilir.
Depremzede enkaz altından çıkarıldığında, baskı altındaki bölgeler serbest kaldığı için o bölgelerde kan akışı başlar. Sıkışma nedeniyle çizgili kaslarda hücre zarı geçirgenliği bozulduğu için; normalde kaslarda bulunan potasyum, kreatinin, miyoglobin, fosfat, ürik asit gibi maddeler hasarlı kas dokudan kan dolaşımına geçer. Kanda seviyeleri yükselen bu maddeler organ ve dokularda birikerek toksik etkiye neden olur. Bununla birlikte dolaşımda olan bazı maddeler de hücre içine girerek ödem oluşturur. Esnekliği fazla olmayan kılıfların (fasya) içinde bulunan çizgili kaslarda oluşan ödem ve kanama bu bölgelerdeki basıncı artırarak “kompartman sendromu” adı verilen duruma yol açar. Bu durum akut böbrek yetmezliği, kalp yetmezliği, hiperpotasemi, hipovolemik şok, solunum yetmezliği, çeşitli enfeksiyonlar, kanama gibi toksik ve ölümcül komplikasyonlarla sonuçlanabilir.
Bu nedenle, depremzede, uygun şekilde hazırlanmadan enkazdan çıkarılırsa, durumu iyi görünse bile kısa süre sonra hayatını kaybedebilir. Çünkü bedenin üzerindeki ezilme basıncı aniden serbest bırakılırsa hasarlı kastaki maddeler hızla kan dolaşımına geçerek organlarda tahribata ve depremzedenin ölümüne neden olabilir. Buna ‘gülen ölüm’ veya ‘kurtarılma ölümü’ denir. Özellikle kanda ani potasyum yüksekliği (hiperkalemi) ölümcül toksik etkilere yol açabilir.
Crush sendromunun belirtileri
Depremzede enkazdan çıkarıldığında ilk etapta uzuvlarda ağrı, şişlik veya kuvvetsizlik dışında herhangi bir belirti saptanamayabilir. Ancak ezilen çizgili kasların içinde bulunan maddelerin kan dolaşımına karışmasından kaynaklanan ventriküler fibrilasyon nedeniyle, kurtarıldıktan sonraki 20 dakika içinde, ölüm de dahil olmak üzere solunum yetmezliği, kalp ritm bozukluğu, böbrek yetmezliği, tansiyon düşüklüğü, idrar miktarında azalma gibi belirtileri içeren klinik bozulma ortaya çıkabilir. Crush sendromu ağırlıklı olarak böbrekleri etkilese de klinik tablo yaygın damar içi pıhtılaşma, hipovolemik şok, elektrolit bozukluğu, aritmiler ve psikolojik travma gibi çeşitli bulguları içerebilir.
Crush sendromunun tedavisi
Crush sendromundan kaynaklanabilecek hasarı önlemek veya mümkün olduğunca azaltmak için hızlı ve etkili bir şekilde müdahale etmek çok önemlidir. Depremzede henüz enkaz altındayken, en kısa sürede damar yolu açılmalı ve hızla izotonik sodyum klorür ile serum tedavisine başlanmalıdır. Kurtarma sırasında da sıvı tedavisine devam edilen hastanın en geç 12 saat içinde hastaneye ulaştırılması gerekir. Hastanede genel bir değerlendirme sonrasında hastanın durumuna göre ilaç tedavisi, hemodiyaliz ya da gerekiyorsa cerrahi girişimlerle uygun tedavi yapılır.
Komplikasyonlar
Crush sendromu hiperkalemi, hiperfosfatemi, miyoglobinüri gibi belirtilerle seyreden rabdomiyoliz (kas yıkımı) ile kendini gösterir ve tedavi edilmediği takdirde ölümcül olabilir. Dolaşımın hızla bozulması sonucu depremzede enkazdan çıkarıldıktan dakikalar sonra hiperkalemi ve ventriküler fibrilasyon nedeniyle hayatını kaybedebilir. Yaşamı tehdit eden diğer komplikasyonlar; şok, tansiyon düşüklüğü, kardiyak aritmiler, ileri derecede hipovolemik şok, hipokalemi, metabolik asidoz, akut böbrek yetmezliği, kompartman sendromu, kalp ve solunum yetmezliğidir. Bununla birlikte psikolojik travma, ezilme yaralanmasının bir bileşenidir. Depremi yaşayan çoğu kişi şok, depresyon ve travma sonrası stres bozukluğu yaşayabilir.
Kaynaklar:
- https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/crush-sendromu/
- https://www.ttb.org.tr/sted/sted0999/st09993.html
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Crush_sendromu
- https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/crush-ezilme-sendromu-nedir-belirtileri-ve-tedavisi
- https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunihem/issue/2640/33967
- https://www.uptodate.com/contents/severe-crush-injury-in-adults#:~:text=Crush%20syndrome%20%E2%80%94%20Crush%20syndrome%20is,death%20%5B2%2D5%5D.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4919827/
- https://medlineplus.gov/ency/article/000024.htm