İçerik Başlıkları
Dünya üzerinde en az 2,2 milyar insan yakın veya uzak görme bozukluğuna sahiptir
Bu vakaların en az 1 milyarının alınabilecek önlemlerle bu görme bozukluğu problemlerini yaşaması önlenebilir veya hafifletilebilir. Bu 1 milyar insan, orta veya şiddetli uzak görme bozukluğu veya ele alınmayan kırma kusuru (88,4 milyon), katarakt (94 milyon), yaşa bağlı makula dejenerasyonu (8 milyon), glokom (7,7 milyon), diyabetik retinopati (3,9 milyon) ve presbiyopi hastasıdır.
Bölgesel farklılıklar açısından, düşük ve orta gelirli bölgelerde uzağı görme bozukluğu prevalansının yüksek gelirli bölgelere göre dört kat daha fazla olduğu tahmin edilmektedir. Yakın görme ile ilgili olarak, yakın görme bozukluğunun batı, doğu ve orta Sahra altı Afrika’da %80’den fazla olduğu tahmin edilirken, Kuzey Amerika, Avustralasya, Batı Avrupa ve Afrika’nın yüksek gelirli bölgelerinde Asya-Pasifik’te ise %10’un altında olduğu bildirilmektedir.
Nüfus artışı ve yaşlanmanın daha fazla insanın görme bozukluğu yaşama riskini artırması beklenmektedir. Bu riskler de göz önüne alındığında günümüzde bazı göz rahatsızlıklarının önlenmesi ve tedavinin desteklenmesinde ve genel olarak görme sağlığı için gıda takviyeleri kullanılmaktadır.
Bu tip gıda takviyelerinden biri olan sitikolin, sitidin-50-difosfokolinin (CDP-kolin) kısaltmasıdır. Endojen bir kimyasal bileşiktir.
Sitikolin, birçok ülkede ilaç olarak ama küresel boyutta da takviye edici gıda olarak kullanılan bir etken maddedir
Tablet veya enjektabıl preparatları bulunmaktadır. İnsan vücudunda sitikolin, hidroliz ve fosforilasyon sırasında sitidin ve koline parçalanır ve kolayca kan beyin bariyerini geçebilir. Daha sonra, sitidin ve kolin, nöronlarda fosfatidilkolin ve CDP-kolin sentezi için substrat olarak kullanılır.
Sitikolin, santral sinir sisteminde membran fosfolipitleri ve asetilkolin sentezi için gerekli olan bir besindir.
Bir besin takviyesi olarak, öncelikle fosfolipid metabolizması, nörotransmitter sentezi, nöroplastisite ve mitokondriyal fonksiyon yoluyla beyin fonksiyonunu desteklemek için kullanılır. Sitikolin ağızdan alındığında hızla emilir ve nörotransmiter düzeylerini artırabilen ve nöroprotektif etkiye sahip bir kolin donörü haline gelir.
Gözde nörodejenerasyon, retina ganglion hücrelerinin (RGC) ve optik siniri oluşturan liflerin dejenerasyonu ile oluşur. Sitikolinin göz sağlığına özgü temel etki mekanizması, Parisi ve arkadaşlarının “nöro koruma” ve nöro-güçlendirme kombinasyonu olan “nöro-kurtarma” olarak adlandırdığı mekanizmadır.
Paris ve arkadaşlarının yaptığı randomize pilot çalışmada (2019), 36 non-arteritik iskemik optik nöropatisi olan hastadan ağızdan sitikolin alan grupta (19 hasta, 6 ay, 500 mg/gün ve ardından 3 ay arınma dönemi,) RGC işlevinin önemli ölçüde arttığını, sitikolin almayan grupta (17 hasta, 9 ay boyunca tedavi almadı) RGC işlevinin kötüleştiğini gösterilmiştir RGC liflerinin morfolojisi sitikolin grubu ile stabilize olmuş veya iyileşmiş, sitikolin olmayan grupta ise kötüleşmiştir.
Ayrıca sitikolin grubunda görme keskinliği artmıştır. Dopamin, retinada önemli bir nörotransmiterdir ve postretinal yolakta eksprese edilir. Sitikolinin, kısmen RGC’yi olumlu yönde etkileme yeteneğini açıklayabilen bir dopaminerjik etkiye sahip olduğu gösterilmiştir. Sitikolinin ayrıca retina sinir lifi tabakasının incelmesini önlediği de gösterilmiştir.
Glokomda 3 basamaklı nöron koruma mekanizması vardır:
Etkilenmemiş aksonları ve RGC’yi korumak, minimal hasarlı aksonları ve RGC’yi kurtarmak ve onları rejenere etmek. Sitikolin, RGC’nin işlev bozukluğu ve apoptozu arasında hareket ederek ikinci adımda rol oynayabilir.
Hayvan modellerinde, hastalık seyrinde daha sonra ortaya çıkan RGC ölümünün adımları gösterilmiştir: aksonal taşımada azalma, aksonların bölünmesi ve daha sonra RGC’nin ölümü. Nöronal disfonksiyon ile ölüm arasındaki süre, retinal fonksiyonu (nöro güçlendirme) artırmak ve tedaviyi başlatmak için iyi bir zaman olarak kullanılabilir ve sitikolin bu süreçte rol oynayabilir.
2023 yılında yayımlanan bir çalışmada glokom tedavisinde ilave bir destek olarak, sitikolin oral solüsyonu ve göz damlalarının glokomun ilerlemesini yavaşlattığı rapor edilmiştir. Sitikolinin etki mekanizması olarak, kardiyolipin ve sfingomyelinin korunması, fosfatidilkolin restorasyonu, glutatyon sentezinin uyarılması, glutamat konsantrasyonunun düşürülmesi, mitokondriyal fonksiyonun kurtarılması ve proteazom aktivitesinin uyarılması olduğu da ifade edilmiştir. Glokomda minimum 3 ay boyunca 500-1000 mg/gün dozda tedaviyi destekleme maksatlı kullanımı önerilmektedir.
Şimdiye kadar yapılan tüm çalışmaların sonucu, sitikolinin görsel fonksiyon üzerinde olumlu etkileri olan güvenli bir molekül olduğunu işaret etmektedir. Sitikolin GRAS listesinde yer alan, gıdalarda ve içecekler de güvenli olarak kullanılabilen bir moleküldür. Avrupa’da, 2014 yılında “Yeni Gıda” içeriği olarak da onaylanmıştır. Güvenlikle ilgili olarak, bahsedilen tüm çalışmalar, molekülün güvenli olduğunu ve uzun vadede kullanılabileceğini doğrulamakta ve hastalarda herhangi bir yan etkiye rastlanmadığı bildirilmektedir.
Sonuç olarak sitikolinin glokomdaki rolüne ilişkin bilimsel literatürler artmakta ve çalışmalar hastaların özellikleri, sonuç ölçütleri, tedavi programı (dozaj, uygulama yolu, uzunluk) açısından farklılık göstermekle beraber göz sağlığında takviye edici bir gıda olarak kullanılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir.
Prof. Dr. Didem DELİORMAN ORHAN
Gazi Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Farmakognozi Anabilim Dalı, Ankara
Kaynaklar
- Chitu, I., Tudosescu, R., Leasu-Branet, C., Voinea, L.M. (2017).
- Citicoline- a neuroprotector with proven effects on glaucomatous disease. Romanian Journal of Ophthalmology, 61(3),152-158.
- Brisco, E., Gazella, K.A. (2019). Optimizing Eye Health with Citicoline Preliminary research indicates efficacy for glaucoma and amblyopia in particular. Natural Medicine Journal.
- Parisi ,V., Barbano, L., Di Renzo, A., Coppola, G., et al. (2019). Neuroenhancement and neuroprotection by oral solution citicoline in non-arteritic ischemic optic neuropathy as a model of neurodegeneration: a randomized pilot study. PLoS ONE. 26;14(7):e0220435.
- Rossetti, L., Goni, F., Montesano, G., Stalmans, I. et al. (2023). The efect of citicoline oral solution on quality of life in patients with glaucoma: the results of an international, multicenter, randomized, placebo‑controlled cross‑over trial. Graefe’s Archive for Clinical and Experimental Ophthalmology. 261:1659-1668.