İçerik Başlıkları
Yabancı El Sendromu (Alien Hand Syndrome)
Düşünün, televizyon izliyorsunuz ve bir anda sol eliniz görüş açınıza giriyor ve sizin kontrolünüz dışında birtakım hareketler yapıyor; yüzünüzü, saçınızı okşuyor hatta sizi boğmaya çalışıyor. Çok korkuyorsunuz ve sol elinizi sağ elinizle engellemeye çalışıyorsunuz ama nafile…
Bu tuhaf durum Stanley Kubrick’in 1964 tarihli klasik kara komedi filmi Dr. Strangelove’dan bir sahne gibi sanki. Filmin başrol oyuncusu Peter Sellers’ın canlandırdığı karakterlerden birinin yaşadığı garip davranışları çağrıştırıyor. Ancak filmde komik bir efekt olarak kullanılan ve yabancı el sendromu olarak adlandırılan bu nadir fenomen, gerçek hayatta çeşitli şekillerde ortaya çıkarak oldukça sinir bozucu olabilir. Bu filmden dolayı sendrom aynı zamanda Dr. Strangelove sendromu olarak da bilinir.
İlk olarak 1908’de tanımlanan yabancı el sendromunda bazı uzuvların kendilerine ait zihinleri var gibi. Nedeni tam olarak bilinmeyen bu olguda kişinin bir eli, bazen de tek bacağı zihnin kontrolünde olmadan kendi isteğiyle hareket eder. Genellikle baskın olmayan sol eli etkiler; bu el sanki sahibine yabancıymış gibi hisseder, hatta sahibine zarar vermeye bile çalışabilir.
Yabancı el sendromu tam olarak nedir?
Yabancı el, anarşik el veya Dr. Strangelove sendromu, kişinin kontrolünü kaybettiği kendi elinin, bağımsız hareket etmeye başladığı, ilginç ve nadir bir nörolojik olgudur. İstemsiz anormal hareketlerle karakterize olan yabancı el sendromunun; korpus kallosum, parietal veya frontal bölge gibi beynin farklı bölgelerindeki hasarlardan kaynaklandığı düşünülmektedir.
Sendrom, beyin ameliyatları, beyin tümörleri, anevrizmalar, dejeneratif beyin hastalıkları ve inme ile birlikte rapor edilmiştir. Bu faktörlerin bir kombinasyonu, hastanın iradesi olmadan spontan hareketlerin başlamasına neden olabilir. Genellikle yetişkinlerde rastlanmıştır ancak çocukları da etkileyebildiği görülmüştür.
Kişi sanki bir dış kuvvet tarafından kontrol ediliyormuş gibi görünen elinin kontrolünü kaybeder; eylemler üzerinde bilinçli kontrolü olmadan, ellerinden birinin kendi başına hareket ettiğini deneyimler. Kontrolsüz olan bu hareketler kasılma benzeri anlamsız hareketler değildir, bilinçli yapılıyormuş gibidir.
Bu sendroma sahip kişilerde elin hareketlerini genellikle beynin sağ yarımküresi kontrol eder, dolayısıyla çoğunlukla sol elin kontrolünün yitirildiği çeşitli klinik durumlar kaydedilmiştir. Etkilenen uzuv istemli bir eylem olmadan havaya yükselme eğiliminde olabilir veya istem dışı olarak eşyaları tutabilir ve kişi nesneleri bıraktırmak için normal eliyle yabancı elini tokatlayabilir. Uç noktalarda, yabancı elin hastayı boğduğu rapor edilmiştir.
Peki yabancı el sendromunun nedenleri nelerdir?
Yabancı el sendromu, genellikle hareket ve kontrolle ilgili beyin ağlarındaki bozulmalardan kaynaklanır. İnme, beyin travması, migren, tümörler, enfeksiyonlar, kanser, beyin anevrizmaları, Alzheimer veya Creutzfeldt-Jakob hastalığı gibi nörodejeneratif beyin hastalıkları ile ilişkili olduğu bildirilmiştir. Aynı zamanda epilepsiyi tedavi etmek için yapılan beyin ameliyatlarının bazen beyni bu şekilde etkilediği görülmüştür. Bu tür ameliyatlarda beynin iki yarım küresini birbirine bağlayan ve aralarındaki iletişimi sağlayan korpus kallosum boyunca bir kesi yapılarak yarımküreler ayrılır. Sendroma sahip olan kişilerde ayrıca ön singulat korteks, arka parietal korteks ve beynin tamamlayıcı motor korteks bölgelerinde lezyonlar gözlemlenmiştir. Bu bölgelerdeki hasarlar kasıtlı planlama sistemlerini etkiler ve baskın olmayan elde istemsiz hareketlere neden olabilir.
Yabancı el sendromunun yaygın görülen belirtileri:
Yabancı el sendromunun en belirgin semptomu, etkilenen eli, bağımsız hareket ettiği için kontrol edememektir. Bu sendroma sahip kişiler, etkilenen uzuvlarının kendilerine ait olmadığı hissine kapılırlar. Kişinin isteği dışında, bilişsel kontrol veya farkındalık olmadan hareket eden el, sanki başka biri tarafından kontrol ediliyormuş veya kendi bilinci varmış gibi hedefe yönelik birtakım eylemler gerçekleştirebilir. Yabancı el, tekrar tekrar, ısrarla yüzünüze dokunabilir, bir bardağı istemsizce tutabilir ve o bardağı bıraktırmak oldukça zor olabilir. Bir çekmeceyi açtığınızda kapatmaya çalışmak ya da iliklediğiniz gömleğinizin düğmelerini açmak gibi muhalif eylemlerde bulunabilir, hatta uyurken sizi boğmaya çalışabilir.
Bu nadir rastlanan fenomenin tedavisi var mı?
Yabancı el sendromunun bilinen bir tedavisi olmasa da, birkaç günden birkaç yıla kadar sürebilen semptomlar bir dereceye kadar yönetilebilir. Hastalığın teşhisi oldukça karmaşık ve zordur; semptomlar bazen psikiyatrik bir bozukluğa atfedilebilir ve bu durum etkilenen kişiyi sinirlendirebilir. Bu nörolojik bozukluğun teşhisinde fonksiyonel MR kullanılarak beyin aktivitesi incelenir, ardından gözlem ve durum değerlendirmesi yapılarak tanı konabilir.
Beyin hastalığı veya inmeden kaynaklanan vakalar haftalar veya aylar sonra iyileşme eğilimindedir. Bununla birlikte, nörodejeneratif hastalıkları olan kişilerde iyileşme daha zordur. Botoks ve nöromüsküler bloke edici ajanlar gibi kas kontrol terapileri ya da benzodiazepinler bazı durumlarda başarılı olmuştur, ancak davranış tekniklerinin daha faydalı olduğu gözlemlenmiştir. Bu nedenle ayna terapisi, bilişsel terapi, öğrenme davranış terapileri, görsel-uzamsal koçluk teknikleri gibi farkındalık odaklı bilişsel davranışçı terapi teknikleri semptomları yönetmeye yardımcı olabilir.
Kişinin yabancı elini bacaklarının arasında tutarak veya üzerine oturarak dizginlemeye çalışması ya da yapacaklarını engellemek için yabancı elinde bir nesneyi tutmasının bir yere kadar yardımcı olabileceği gözlemlenmiştir. Aynı zamanda kişinin eylemleri durdurmak için sözlü komutlar vermesi de işe yarayabilir gibi gözükmektedir.
Beyin görüntüleme teknolojisi geliştikçe ve beynin işlevi hakkında daha fazla bilgi edinildikçe bu istemsiz hareketlere neyin neden olduğunu anlamak mümkün olabilecek ve böylelikle bilim adamları, farmakolojik seçenekler geliştirerek, semptomları azaltacak tedaviler üzerinde çalışabileceklerdir.
Kaynaklar:
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4059570/
- https://www.healthline.com/health/alien-hand-syndrome
- https://en.wikipedia.org/wiki/Alien_hand_syndrome#:~:text=Alien%20hand%20syndrome%20(AHS)%20or,commonly%20affects%20the%20left%20hand.
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Yabanc%C4%B1_El_Sendromu
- https://www.brainandlife.org/articles/what-is-alien-hand-syndrome/
- https://services.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=TMhmMOA+tcDtD7TmXb51W2YH?dergiKodu=4&cilt=49&sayi=924&sayfa=48&yaziid=39435