İçerik Başlıkları
Saç Koparma Hastalığı (Trikotilomani)
Trikotilomani, kişinin kendini zorunlu hissettiği saçını koparma dürtüsüne karşı koyamaması durumudur. Ergenlerde ve gençlerde yaygın görülen saç koparma hastalığı, az bilinen, nispeten nadir bir durumdur. Bazı kişiler için hafif ve yönetilebilir olan bu zorlayıcı dürtü, kimileri için de oldukça bunaltıcıdır ve zihinsel sağlıkları üzerinde ciddi bir etkiye sahiptir.
Trikotilomanisi olan çoğu kişi, bu dürtüden kurtulmak, gerginliği ve sıkıntıyı gidermek için odaklanarak saçlarını kasten koparırlar. Doğru saçı bulmak veya yolunan saçları ısırmak gibi ayrıntılı ritüeller geliştirebilirler. Bazıları ise örneğin, sıkıldıklarında, kitap okurken veya televizyon izlerken, yaptıklarının farkında bile olmadan saçlarını yolarlar. Aynı kişi duruma ve ruh haline göre, hem odaklı, hem de otomatik olarak saç koparabilir. Başını eline yaslamak veya saçını taramak gibi belirli pozisyonlar dürtüyü tetikleyebilir. Hastalar aynı zamanda saç dışında kaş, kirpik veya kasık gibi başka bölgelerdeki kılları da çekip koparabilirler.
Genellikle birçok kişi aynı noktadan saç kopardığı için, saç derisinde yama gibi görünen kel bölgeler oluşur, bu da sosyal ilişkilerde veya iş çevresinde önemli sıkıntılara yol açabilir. Çoğu kişi, bundan dolayı utanır, mahcup veya suçlu hisseder. Bir sorun olduğunu inkar ederek, yolunmuş saçlarını, kirpiklerini veya kaşlarını şapka, eşarp, takma kirpik veya kalemle kaş çizmek suretiyle gizlemeye çalışmak için çok çaba sarf edebilirler.
Bu utanç duygusu genellikle birçoğunun tedaviden kaçınmasına neden olur. Tedaviyi reddeden veya geciktirenlerin kalıcı saç dökülmesi, yara izleri veya ciddi zihinsel sağlık sorunlarına sahip olma olasılığı çok daha yüksektir. Bunun tıbbi bir durum olduğunu unutmamak önemlidir; kişinin kendi başına kontrol altına alması veya durdurması çok zordur. Belirgin derecede saç kaybıyla sonlanabilecek bu durumu ancak tedavi ile atlatmak mümkündür.
Tedavi edilmezse semptomlar zamanla şiddetlenebilir; haftalar, aylar veya yıllarca tekrarlayabilir. Sınırlı olmakla birlikte, mevcut araştırmalar, hastaların ortalama 22 yıl, bazı durumlarda da ömür boyu bu sorundan muzdarip olduğunu göstermektedir. Hastalığın aşamaları olduğu ve zaman zaman periyotların şiddetlendiği rapor edilmiştir. Örneğin, kadınlarda menstrüasyon dönemindeki hormonal değişiklikler semptomları kötüleştirebilir veya kişiler stresli olduklarında, kendilerini sakinleştirmenin bir yolu olarak saçlarını yolabilirler. Trikotilomani şiddetli olduğunda, kişinin genel yaşam kalitesi üzerinde son derece olumsuz etkileri vardır.
Saç Koparma Hastalığı Trikotilomani nedir?
Trikotilomani, saç yolma veya koparma bozukluğu olarak da adlandırılan kronik bir tür dürtü kontrol bozukluğudur. Kişinin kendini zorunlu hissettiği bir dürtüyle saçlarını yolduğu trikotilomani, kötü bir alışkanlık olmakla birlikte, obsesif-kompulsif bozukluk sınıflandırmasına giren, uzun süreli bir zihinsel sağlık sorunudur. Trikotilomanisi olan kişiler, saç derisinden, kaşlarından, kirpiklerinden, kasık kıllarından veya vücudun kıl olan herhangi bir bölgesinden, kendilerini durdurmaya çalışmalarına rağmen, karşı konulmaz bir şekilde tekrarlayan kıl koparma dürtüsüne sahiptir. Kendilerine zarar verdiklerini bildikleri halde, acı hissetmedikleri için, çoğu zaman bu dürtüyü kontrol edemezler. Kafada oluşan kel yamalar başın bir tarafını diğerinden daha fazla etkileyebilir ve yolunan bölgeler zaman içinde değişiklik gösterebilir. Bu durum, utanç duygusuna ve özgüven kaybına neden olduğu için etkilenenler durumlarını başkalarından saklamaya çalışır.
Trikotilomani en çok kimleri etkiler?
Trikotilomani, çocuklarda ve ergenlerde daha yaygındır. Genellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda hafif ve kısa sürelidir, tedavi olmaksızın kendi kendine geçer. Daha ciddi formlar 10-13 yaşları arasında başlar. Erken çocukluk döneminde, erkek ve kız çocukları eşit derecede etkilenir. Ancak yetişkinlikte kadınlarda daha yaygın olduğu ve erkeklere oranla daha fazla kadının tedavi gördüğü rapor edilmiştir. Bunun nedeni kadınların tıbbi yardım almaya daha yatkın olmaları ve erkeklerin tedaviden kaçındıkları için istatistiklerde sayıca daha az görünmeleri olabilir.
Trikotilomani belirtileri nelerdir?
Saç koparma hastalığı olan bazı kişiler, stresli bir duruma tepki olarak bunu düşünmeden yapar; bazıları ise odaklanmış bir şekilde çeşitli ritüellerle saçlarını yolar. Trikotilomanisi olan kişilerde, ayrıca dudaklarını ısırma, tırnak yeme (onikofaji) veya deri yolma gibi beraberinde gelen başka rahatsızlıklar da olabilir. Evcil hayvanlardan, oyuncak bebeklerden veya giysi, battaniye gibi malzemelerden tüy koparmak da bu hastalığa işaret edebilir.
Yaygın belirtiler şunlardır:
- Tipik olarak, kafa derisinden tekrar tekrar saç yolmak için yoğun bir dürtü
- Saçların yanı sıra kaş, kirpik, cinsel bölge, sakal veya bıyık gibi diğer vücut bölgelerinden defalarca kıl koparmak
- Koparmadan önce veya koparma dürtüsüne direnirken artan gerginlik hissi
- Kopardıktan sonra rahatlama veya tatmin olma hissi
- Kafa derisinde veya vücudun diğer bölgelerinde belirgin kel alanlar
- Belirli saç tiplerinin veya dokuların tercih edilmesi, saç yolmaya eşlik eden ritüeller veya saç yolma kalıpları
- Koparılmış saçları ısırmak, dişlerin arasına sokmak, çiğnemek, yutmak ya da saçlarla oynamak, kıl kökünü incelemek, kılları kıvırmak, dudaklara veya yüze sürtmek gibi davranışlar
- Koparmaktan tekrar tekrar vazgeçmek veya daha az yapmaya çalışmak ancak başaramamak
Trikotilomani nedenleri
Trikotilomaninin kesin nedeni bilinmemektedir. Ancak birçok karmaşık hastalık gibi, muhtemelen genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklanmaktadır. Duyguları, alışkanlıkları ve dürtüleri kontrol eden ilgili alanları birbirine bağlayan beyin yollarındaki değişiklikler yol açabilir. Aynı zamanda olumlu veya olumsuz duygularla ilgili olabilir. Birçok insan için saç koparma, stres, kaygı, gerginlik, can sıkıntısı, yalnızlık, yorgunluk veya hayal kırıklığı gibi olumsuz duygularla baş etmenin bir yoludur. Bazı kişiler de saç koparmanın tatmin edici olduğunu ve bir rahatlama sağladığını görerek, bu olumlu duyguları sürdürmek için yapmaya devam ederler.
Diğer olası nedenler ve riski artırabilecek bazı faktörler şunlardır:
- Beyinde kimyasal bir dengesizlik
- Ergenlik döneminde hormon seviyelerindeki değişiklikler
- Depresyon, anksiyete, obsesif-kompulsif bozukluk gibi diğer ruh sağlığı sorunları
- Aile çatışması, istismar, bir arkadaş veya aile üyesinin ölümü gibi trikotilomaniyi tetikleyebilecek olaylar
Trikotilomani nasıl teşhis edilir?
Trikotilomani, semptomlarına göre teşhis edilir, özel bir testi yoktur. Ancak durum ile ilişkili herhangi bir fiziksel veya zihinsel sağlık sorununu belirlemek ve olası nedenleri ortadan kaldırmak için bazı laboratuvar testleriyle bir değerlendirme yapmak gerebilir. Daha sonra hasta bir psikiyatriste veya psikoloğa yönlendirilir.
Trikotilomani tedavisi
Trikotilomani tedavisi ile ilgili araştırmalar sınırlıdır. Ancak, bazı tedavi seçenekleri, birçok insanın saç koparma dürtüsünü azaltmasına veya tamamen bırakmasına yardımcı olmaktadır. Tedavi terapi, ilaç veya her ikisinin bir kombinasyonunu içerebilir.
Terapi
Yardım aramak tedavide ilk adımdır. Bir tür ‘bilişsel davranışçı terapi’ olan ‘alışkanlığı tersine çevirme eğitimi’ genellikle trikotilomaninin ana tedavisidir. Bu eğitim, kötü bir alışkanlığı, zararlı olmayan bir şeyle değiştirmeye yardımcı olmayı amaçlar. Tetikleyicileri bulmayı, onlardan nasıl kaçınacağınızı ve diğer davranışlarla nasıl değiştireceğinizi öğrenirsiniz. Bu tekniğin ayrıştırma adı verilen bir çeşidi, elinizi hızlı şekilde saçınızdan başka bir yere yönlendirmeyi öğretir.
Saçınızı koparma dürtüsü hissettiğinizde size yardımcı olabilecek bazı ipuçları:
- Dürtüyü durdurmak için yumruklarınızı veya bir stres topunu sıkın
- Bandana, bere veya sıkı oturan bir şapka giyin
- Dürtü geçene kadar yüksek sesle tekrar edeceğiniz bir söz bulun
- Yatıştırıcı bir banyo yapın
- Derin nefes alma alıştırması veya egzersiz yapın
- Saçınızı kısa kesin
- Duygusal destek için güvendiğiniz insanlara kendinizi açın, çünkü gizlemek endişenizi daha da artırır
İlaç tedavisi
Trikotilomani tedavisi için onaylanmış bir ilaç yoktur. Ancak antidepresanlar, atipik antipsikotikler, N-asetil-sistein ve amino asit takviyesi gibi ilaçlar semptomların kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir.
Diğer tedaviler
Bazı durumlarda, deri ve doku hasarını düzeltmek için bir dermatolog veya plastik ve rekonstrüktif cerrah tarafından onarım veya deri grefti yapılması gerekebilir.
Olası komplikasyonlar nelerdir?
Trikotilomani, kişilerin hayatı üzerinde büyük sıkıntılara neden olabilir. Durumlarından dolayı depresyon ve kaygı yaşayan hastalarda alkol veya uyuşturucu bağımlılığı da görülebilmektedir. Birçoğu utanç, aşağılanma, mahcubiyet hissettiklerini ve genellikle düşük özgüvene sahip olduklarını söylüyor.
Trikotilomanisi olan kişiler, yaşadıkları utanç duygusu nedeniyle, iş, okul veya sosyal yaşamda problemler yaşayabilir; sosyal arkadaşlıklardan çekinebilir, hatta iş tekliflerini geri çevirebilirler.
Sürekli yolunan saçlar nedeniyle kafa derisinde yaralar, enfeksiyonlar, cilt ve doku hasarı oluşabilir ve uzun vadede saç büyümesi kalıcı olarak etkilenebilir.
Saçı yutmak, sindirim sisteminde büyük keçeleşmiş bir saç yumağı oluşmasına (trikobezoar) yol açabilir. Yıllar içinde kilo kaybına, bağırsak tıkanıklığına hatta ölüme neden olabilir.
Kaynaklar:
- https://www.nhs.uk/mentalhealth/conditions/trichotillomania/#:~:text=Trichotillomania%2C%20also%20known%20as%20trich,in%20teenagers%20and%20young%20adults.
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/trichotillomania/symptoms-causes/syc-20355188
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/trichotillomania/diagnosis-treatment/drc-20355193
- https://www.webmd.com/anxiety-panic/guide/trichotillomania
- https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9880-trichotillomania