Dünyada tanımlanmış yaklaşık 30 hipertimezi hastasından biri olan A. J., geçmişe dair tüm olayları ve tüm anılarını, kontrol edilemez bir şekilde, durmaksızın hatırladığını ve bu durumun neredeyse bütün hayatını ele geçirdiğini belirtiyor. Herhangi bir hipertimezi hastasına son 15 yılda herhangi bir gün ne yaptığını sorduğunuzda size hava durumundan tutun da ne giydiği hatta işe giderken trenin hangi tarafında oturduğuyla ilgili ayrıntıları verecektir.
Hipertimezi, neredeyse tüm geçmiş deneyimleri aşırı derecede ayrıntılı olarak hatırlama yeteneğidir ve oldukça nadir görülen nöropsikolojik bir durumdur. Hipertimezili kişiler, normal insanlardan çok daha fazla, neredeyse hayatlarının büyük çoğunluğunu en küçük detayına kadar hatırlayabilirler. Kendilerine bir tarih verildiğinde, o tarihin hangi güne denk düştüğünü, onlar için önemli olan toplumsal olayları ve o gün tam olarak neler yaptıklarını, o güne gitmiş ve tekrar yaşıyor gibi hatırlarlar. Bu kontrol edilemeyen dürtü sayesinde bu hatırlama herhangi bir tereddüt ya da bilinçli bir çaba olmadan gerçekleşir.
Bu durum, ilk kez 2006 yılında, Neurocase isimli bir nöropsikoloji dergisinde yayımlanan bir makalede, hipertimezi (aşırı hatırlama) sendromu olarak tanımlandı. Daha sonraları ‘son derece üstün otobiyografik bellek’ olarak adlandırılmaya başlandı. Çünkü bu sendroma sahip kişiler, ne kadar süre önce gerçekleştiği fark etmeksizin, çocuk yaştan itibaren kendilerinin yaşadığı her anı en ince detayına kadar ve neredeyse yüzde 100’e yakın doğruluk oranıyla hatırlayabiliyorlar.
Bununla birlikte, öyle zannedildiği gibi okul veya iş hayatlarında müthiş başarılar elde edememişler. Hastalar anılarını hatırlamakla, iş veya okul için gerekli bilgileri ezberlemenin aynı şey olmadığını söylüyorlar. Hatta Jill Price adında bir hasta, okul hayatı boyunca çok zorluk çektiğini belirtmiş. Çünkü saplantılı bir şekilde geçmişi düşünürken bulundukları ana odaklanmada problem yaşayabiliyorlar. Başka bir hipertimezi hastası olan Bill de bu durumu; “Bazen beş dakika önce ne olduğunu hatırlamıyorum ama 22 Ocak 2008’den bir ayrıntıyı hatırlıyorum,” diye ifade etmiş.
İçerik Başlıkları
Hipertimezi nedir?
Hipertimezi, bazı insanların hayatlarındaki, neredeyse her olayı en ince ayrıntısına kadar hatırlamalarını sağlayan bir yetenek ve oldukça nadir görülen nöropsikolojik bir durumdur. Aynı zamanda ‘son derece üstün otobiyografik bellek’ (highly superior autobiographical memory/HSAM) olarak da bilinir. Hipertimezi (hyperthymesia) terimi Yunanca thymesis/hatırlama ve hyper/aşırı kelimelerinden türetilmiştir. Hipertimezisi olan kişiler, yaşamlarında meydana gelen olaylarla ilgili çoğu ayrıntıyı kolayca ve doğru bir şekilde hatırlayabilirler.
Genelde insanlar bilgiyi kısa veya uzun süreli olarak hafızalarında tutabilirler. Kısa ve uzun süreli bellek, beynin farklı bölgelerinde depolanır. Hafızamızın en büyük kısmını anılarımız kaplar, öğrendiğimiz bilgiler hafızamıza daha zor yerleşir. Anılarımız beynimizin farklı bir bölgesinde depolanır ve otobiyografik hafızamızı oluşturur. HSAM’lı kişilerin beyni, kısa süreli anıları çoğu insanda olduğu gibi işler. Fakat geçmiş deneyimlerle ilgili uzun zaman önceki ayrıntıları aşırı doğrulukla hatırlayabilirler. Üstelik bu ayrıntıları ezberlemek için anımsatıcı araçlar kullanmazlar. Geçmişi hatırlama konusunda takıntılı eğilimler gösterdikleri için bazı araştırmacılar, bu kişilerin obsesif kompulsif bozukluğu olan kişilerle birtakım özellikleri paylaştığını belirtmişlerdir. Hipertimeziye sahip bir kişi, kişisel geçmişi hakkında düşünmeye aşırı derecede zaman harcar ve kendi geçmişinden belirli olayları hatırlamak için olağanüstü bir kapasiteye sahiptir. Derin bir şekilde konsantre olma, çevresindeki dikkat dağıtıcı şeyleri engelleme yeteneği vardır. Bununla birlikte, dikkatleri kendi anıları tarafından kolayca dağılabilir ve etraflarında olup bitenlere odaklanmakta sorun yaşayabilirler. Hayal kurma ve gündüz düş görme olasılıkları yüksektir.
Hipertimezinin nedenleri
Hipertimeziye neyin katkıda bulunabileceğine dair bazı teoriler var, ancak kesin nedeni henüz bilinmiyor. Araştırmalar biyolojik, genetik veya psikolojik nedenleri olabileceğini düşündürmektedir. Bir çalışma, HSAM’lı kişilerin beyinlerinin amigdala gibi belirli bölümlerinde hiperaktiviteye sahip olabileceğini öne sürüyor. Beynin görüntülerini aldıklarında, beyin bazı bölümlerinin, tipik hafıza işlevine sahip insanlardan farklı olduğunu gözlemlediler. Bununla birlikte, bu farklılıkların hipertimeziye neden olup olmadığı veya kişinin beynin hafızayla ilişkili alanlarını daha fazla kullanmasından mı kaynaklandığı bilinmemektedir. Başka bir teori, hipertimezinin genetik olabileceğidir. Diğer bir grup araştırmacı da hipertimezinin psikolojik nedenleri olabileceğini düşünmektedir. HSAM’lı kişilerin önceki deneyimleri hakkında takıntılı bir şekilde düşünmeleri bu teoriyi destekliyor. Geçmiş anılar hakkında sürekli düşünmek, daha kolay hatırlamalarına yardımcı olabilir.
Hipertimezi nasıl teşhis edilir?
Hipertimezi nadir görülen bir yetenek olduğu için, onu teşhis etmek için özel bir test henüz yok. Bu durumu değerlendirmenin olası yolları, beyin taramaları ve karmaşık hafıza testleridir. MR ve elektroensefalogram gibi beyin görüntüleme testleri ve otobiyografik hafıza değerlendirmesi gibi karmaşık hafıza testleri, hipertimeziyi doğrulamaya yardımcı olabilmektedir.
Hipertimezinin komplikasyonları var mıdır?
Hipertimezi herhangi bir fiziksel yan etki veya komplikasyon riski taşımasa da bu kadar çok bilgiyi özümsemek ve depolamak zihinsel olarak yorucu olabilir. Uzman bir doktor bu durumla başa çıkma mekanizmaları hakkında tavsiyelerde bulunabilir.
Kaynaklar:
https://tr.wikipedia.org/wiki/Hipertimezi
https://www.medicalnewstoday.com/articles/hyperthymesia
https://www.bbc.com/future/article/20160125-the-blessing-and-curse-of-the-people-who-never-forget