Endometriozis, normalde rahim içini kaplayan endometrium tabakasının yumurtalıklar, fallop tüpleri gibi rahim dışındaki yerlere taşması durumudur. Dünya çapında tüm kadınların yaklaşık %10’unu etkileyen endometriozis, ergenlik çağı dahil her yaşta görülebilir. Belirtilerin şiddeti kişiden kişiye değişebilir ve belirtileri kontrol altında tutmak dışında kesin bir tedavisi yoktur.
Rahim içini kaplayan tabakanın dışarı taşması durumu pelvis içinde kronik bir inflamasyon durumu yaratarak lezyonların oluşmasına sebep olur. Bu lezyonlar:
- Pelvik karın zarında bulunan yüzeysel endometriozis lezyonları
- Yumurtalıklarda bulunan endometriomalar (yumurtalık kistleri)
- Rekto-vajinal bölümde, mesanede veya bağırsaklarda bulunabilen derin lezyonlar
- Nadir vakalarda bu lezyonlar pelvis dışında da bulunabilir.
İçerik Başlıkları
Endometriozis Belirtileri
- Ağrılı adet dönemleri (dismenore)
- Cinsel ilişki sırasında ağrı
- Bağırsak hareketleri veya boşaltım sırasında ağrı
- Kronik pelvik ağrı
- Adet sırasında veya adet dönemleri arasında ağır kanamalar
- Hamile kalmakta güçlük, kısırlık
- Şişkinlik, mide bulantıları
- Yorgunluk, anksiyete, depresyon
Bu belirtiler genellikle menopozdan sonra düzelmekle beraber herkes için geçerli olmayabilir.
Endometriozisin Nedenleri
Endometriozis tüm dünyada etnik köken fark etmeksizin tüm kadınları etkileyebilen karmaşık bir hastalıktır. Bu sebeple gelişiminde birçok faktörün olduğu söylenebilir.
Retrograd menstrüasyon: Retrograd menstrüasyon, endometrium hücrelerini de içeren adet kanının ileriye vajen dışına akarken aynı zamanda geriye doğru fallop tüplerine ve pelvik boşluğa da akmasını tanımlar.
Hücresel metaplazi: Hücrelerin form değiştirerek başka hücrelere dönüşmesine metaplazi denir. Rahim dışındaki hücreler de metaplaziye uğrayarak endometrium hücrelerine benzeyen hücrelere dönüşerek endometriozise sebep olabilir.
Kök hücreler: Birçok farklı hücreye dönüşme yeteneği olan kök hücreler, endometriozis hastalığını oluşturarak vücudun farklı yerlerine dağılabilir.
Östrojen: Endometriozis östrojen bağımlı bir hastalıktır. Östrojen, inflamasyonu artırarak endometriozise bağlı ağrıyı kötüleştirebilir. Ancak östrojen – endometriozis ilişkişi kompleks bir ilişkidir, nitekim östrojen yokluğu her zaman endometriozisi iyileştirmez.
Endometriozisin Risk Faktörleri
Araştırmalara göre bazı durumlara endometriozis riskini artırır. Bunlar:
- Ailede (anne, kardeş, kız) endometriozis olması
- Rahim hastalıkları
- Erken adet görme (11 yaşından önce)
- Kısa adet dönemleri (27 günden kısa)
- 7 günden uzun süren ağır adet dönemlerinin olması
Ancak bazı durumların da endometriozis riskini azalttığı gösterilmiştir.
- Hamilelik ve emzirme
- İlk adetin 14 yaşında görülmesi
- Meyvelerden özellikle turunçgiller
Endometriozis Tanısı
Doktorunuz ayrıntılı bir muayeneden sonra endometriozisi diğer olası durumlardan ayırt etmek için ultrason veya MR görüntüleme isteyecektir. Ancak endometriozisin kesin tanısı laparoskopi ile konur. Laparoskopide karına küçük bir kesi atılır ve ucunda kamera olan ince bir aletle içerisi incelenerek endometriozis bulguları aranır. Şüpheli bir doku saptandığı takdirde oradan biyopsi alınır ve kesin tanı konur.
Endometriozis Tedavisi
Endometriozisin kesin bir tedavisi yoktur ancak şikayetlerin şiddetine ve çocuk istemi olup olmamasına göre farklı tedaviler verilerek şikayetler kontrol altına alınabilir.
Ağrı kesiciler: Non-steroid anti inflamatuvar ilaçlar ve ibuprofen gibi ağrı kesiciler ağrıyı kontrol altına almak için kullanılır.
Hormonal tedaviler: GnRH analogları ve doğum kontrol hapları düzenli kullanıldıklarında ağrının azalmasını sağlarlar. Doğum kontrol haplarının yanı sıra rahim içi araç, vajinal halkalar, implant gibi diğer doğum kontrol yöntemleri de kullanılabilir. Ancak bu yöntemler hamile kalmak isteyenler için uygun değildir.
Laparoskopik cerrahi: Daha ileri endometriozisi olup şikayetleri ilaçlarla kontrol altına alınamayan kişilerde laparoskopik cerrahi bir seçenek olabilir. Bu cerrahide, cilde atılan ufak bir kesiden girilerek endometrium dokuları çıkarılabilir, yakılabilir. Bu yöntem açık cerrahilere göre daha avantajlıdır, iyileşme daha çabuk olur ve daha az yara dokusu bırakır.
Histerektomi (rahmin çıkarılması): Bazı durumlarda doktor rahmin veya yumurtalıkların tamamının çıkarılmasını önerebilir. Böylece östrojen seviyeleri önemli ölçüde azalarak endometrium büyümesini durdururarak endometriozisi tedavi eder. Ancak bu seçeneğin yan etkisi menopozdur, kişi artık hamile kalamaz ve sıcak basması, kemik erimesi, libido azalması gibi menopoz belirtileri yaşayabilir.