Toplumun büyük bir kısmını ilgilendiren diyabete bağlı göz problemleri önlenebilir mi?

Halk arasında şeker hastalığı olarak da bilenen diyabet, hem dünyada hem de ülkemizde en sık karşılaşılan hastalıklardan biridir. Bu hastalığa sahip bireyler, diyabetin ilerleyen dönemlerinde diyabete bağlı olarak ayaklarda, böbreklerde ve gözlerde meydana gelebilecek çeşitli sağlık problemleriyle karşılaşabilmektedir. Özellikle de diyabete eşlik eden göz problemlerinden muzdarip hastalar, toplumda en sık karşılaşılan diyabet hastalarının başında gelmektedir. Toplumun büyük bir kısmını ilgilendiren diyabete bağlı göz problemleri önlenebilir mi? Önlenebilirse bu nasıl mümkün olabilir? gibi sorulara cevap aradığımız yazımızda bu konuyu detaylı bir şekilde ele alıyoruz. Diyabete bağlı göz hastalıklarında, ağırlıklı olarak diyabetik retinopati (DR) ile karşılaşılmaktadır. En çok korkulan göz bozukluklarından biri olan DR; esasında azalmış görme veya körlüğe neden olan bir tür göz hastalığıdır.

Peki nedir diyabetik retinopati (DR)’yi bu kadar korkutucu yapan?

Şöyle birkaç madde ile sıralanacak olursa;

Diyabetli herkes DR riski altındadır dolayısıyla diyabetli herkeste görme kaybı gözlenme ihtimali vardır ve diyabetli hastalarda körlük görülme sıklığı genel topluma göre 25 kat fazladır.
DR’de ileri bir aşamaya kadar hastalıkla ilgili belirtiler gözlenmeyebilir. Bu nedenle DR hasta tarafından erken fark edilemeyebilir. Fark edildikten sonra ise etkili tedavi için genellikle çok geçtir.
Bugün tedavisinde veya önlenmesinde kullanılabilecek etkinliği kanıtlanmış standart bir farmakolojik tedavi henüz yoktur.

Bu özellikler göz önüne alındığında, DR için en iyi tedavi korunma olarak karşımıza çıkar. DR’nin erken teşhisi ve zamanında tedavisi ile görme bozukluğu ve körlük önlenebilmektedir. Erken teşhis ve tedavinin başarılı olabilmesi; düzenli göz muayenesi, DR’nin zamanında saptanması ve diyabetin yönetimi ile sağlanabilir. Bu noktada diyabetin kontrol altında tutulması kritik bir öneme sahiptir ve hastaların, diyabetlerininin yönetiminde aktif bir rol oynamaları için desteklenmeleri gerekmektedir.

Hekimleri tarafından diyabet teşhisi almış bireylerin; hastalıklarını öğrendikleri andan itibaren ilerleyen süreçte karşılaşabilecekleri her türlü duruma ilişkin farkındalıkları arttırılarak yaşanabilecek kötü senaryoların önlenmesi için tedbirli davranmaları konusunda bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Geri dönülemez tablolarla karşılaşmamış hastaların henüz daha ilaçlarını alıyorken eczacılarıyla temasa geçiyor olmaları; tam da bu aşamada eczacıların diyabete bağlı göz problemlerinden korunmaya ilişkin önemli bir rol üstlenmeleri gerekliliğini doğurmaktadır.

Bu bağlamda, eczacıların hastalarıyla nasıl bir dinamiğe sahip olduğuna ve ne gibi gözlemlerde bulunduğuna daha yakından bakabilmek amacıyla Türkiye’nin farklı bölgelerinden 5 eczane eczacısı ile görüştük. Yapılan görüşmelerden derlediğimiz bu kısımda, eczacılara yönelttiğimiz çeşitli sorulara verdikleri cevaplara ve deneyimlerine yer verdik.

Eczacılara; diyabet hastalarını göz sağlığı konusunda bilgilendirip bilgilendirmediklerini ve hastalıklarına bağlı gelişebilecek göz problemlerini önlemek için hastalarına ne gibi önerilerde bulunduklarını sorduk.

Eczacılar, öncelikle toplumun bu konuda bilinçli olduğunu ifade ettiler.

Diyabet hastalarına 2-3 ayda bir göz tansiyonlarını ölçtürmelerini söylediklerini, onları düzenli bir şekilde göz muayenesi yaptırmaları konusunda göz doktoruna yönlendirdiklerini ve yıllık kontrollerine gitmelerini söylediklerini belittiler. Bunların yanında kan glikoz seviyelerini en uygun düzeyde tutabilmeleri adına destek sağladıklarını da dile getirdiler. Diğer yandan, karşılaştıkları diyabet hastalarının genelde son aşamalara gelmiş göz şikayetleriyle başvuran hastalar olduklarını ve bu noktada kendilerinin yapabileceğimiz pek bir şey olmadığını ifade eden eczacıların yorumlarıyla da karşılaştık.

İkinci olarak ise, hastaların göz bakımı için destekleyici tıbbi ürünlere yaklaşımını sorduk. Eczacılar bu tarz destekleyici ürünlerin doktorlar tarafından önerildiği ya da yazıldığı takdirde tercih edildiğini ifade ettiler. Fiyatları nedeniyle pek tercih edilmediğini ekleyerek hastaların bu ürünleri doktor önermediği takdirde önemsizmiş gibi algılayabildiğini belirttiler.

İçinde bulunduğumuz pandemi sürecine ilişkin, eczaneye giden diyabet hastalarının güncel durumuna bakıldığında ise karşımıza çıkan tablo pek de iç açıcı değil.

Görüştüğümüz eczacıların bu konudaki görüşleri durumun maalesef pek de olumlu olmadığı yönünde. Eczacılar pandemi sürecinde hastalarının şikayetlerinin arttığını belirterek, günlük muayenelerin kısıtlanması nedeniyle hastaneden randevu bulmanın zorlaştığını ve hastanede göz için iğne olması gereken hastaların hastaneye gidememe sorunları yaşadığını ifade ettiler. Ayrıca ameliyathanelerin kullanımı noktasında sıkıntılar yaşanması nedeniyle göz ile ilgili cerrahi operasyonların ertelenebildiğini de belittiler.

Bu şikayetlerin yanı sıra, diyabete bağlı göz hastalıklarının genelde 65 yaş üstü hastalarda gözleniyor olduğunu ve bu yaş grubundaki hastalarla pandemi sürecinde fazla görüşülemediğini belirten; bu durum neticesinde eskisi kadar şikayet alınamadığı yani şikayetlerin arttığının söylenemeyeceğini ifade eden yorumlarda da bulunuldu.

Eczacılardan edinilen yorumlarından da yola çıkarak söyleyebiliriz ki; eczaneler, hastaların göz sağlığı sorunları konusunda bilgilendirilebileceği, eğitilebileceği ve teşhis edilmemiş DR’si veya diyabete bağlı başka görme sorunları olanların tespit edilebileceği vazgeçilmez bir sağlık merkezi olarak konumlanmaktadır.

Eczacılar sağlık hizmetlerinde ön safhalarda yer alarak hastalarını diyabetlerine nasıl bakacaklarını anlamaları konusunda destekleyebilir ve onlara, yaşadıkları problemlerin ilerleyişini ve durumunu kişisel önemlerle iyileştirebileceklerini fark ettirebilir.

Ve son olarak kısaca özetlenecek olursa, diyabete bağlı göz problemlerinin önlenmesinde yapılması gerekenler şu şekilde sıralanabilir:

Öncelikle diyabetin hayat boyu devam eden, ilerleyebilen ve yaşam tarzı değişikliklerini gerektiren bir hastalık olduğu ve uygun tedavi ile yaşanacak problemlerin ilerlemesinin azaltabileceği unutulmamalıdır. Tedaviye mümkün olduğunca uyma oldukça önemlidir.
Göz hastalıklarının gelişiminde en önemli neden, kontrolsüz geçen diyabet süresidir. Kan glikoz ve lipit seviyeleri normal veya normale yakın tutularak, tansiyon kontrolünü iyileştirilerek ve düzenli göz muayeneleri yaptırılarak göz hastalıklarının ilerlemesi önlenebilir/geciktirilebilir.
Tüm bunlara ek olarak göz bakımına da özen gösterilmelidir. Güneş gözlüğü de dahil olmak üzere çeşitli destekleyici ürünlerin hastalığın ilk evrelerinden itibaren düzenli kullanımı, göz sağlığının korunmasına yardımcı olabilir.

Sağlığımızı koruyabilmemiz dileğiyle…

Sümeyye Yavaşcı- Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi

Kaynaklar:

International Diabetes Federation – Diabetes eye health, A guide for health professionals
Diabetic Retinopathy Education and Screening at the Community Pharmacy in Puerto Rico, Francisco J. Jiménez-Ramírez, PharmD; Raúl Pérez, MD
Diyabet Tedavisinde Eczacının Rolü ve Katkısı, Prof. Dr. Kutay Demirkan
Eczane eczacılarının diyabet hastalarının tedavisi, izlemi ve eğitimindeki rollerinin incelenmesi: İstanbul Zeytinburnu örneği, Dr. Sümeyye Mercan