Ramazan ayı geldiği zaman en çok sorgulanan ve önemli  sorulardan birisi de kronik hastalığı bulunan bireylerin oruç tutup tutamayacağıdır.

Ülkemizde ve dünyada görülme oranı yüksek olan diyabet ve hipertansiyon hastalarında oruç tutmak konusu üzerinde duracağız.

DİYABET

Diyabet hastalığı ülkemizde ve dünyada önemli bir halk sağlığı  problemidir. Ülkemizde yapılan en kapsamlı saha çalışmalarından olan TURDEP-II’ye göre Türk erişkin toplumunda diyabet sıklığının %13.7’ye ulaştığı görülmüştür.

Geniş bir popülasyonu oluşturan diyabet hastaları için oruç tutabilir miyim sorusu kafa karıştırıcı olmaktadır. Diyabet hastası bir bireyin bu sorunun cevabı için bir hekime başvurması elzemdir. Eğer yaşadığınız bölgede görev yapan endokrinologlar var ise endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları uzmanı bir hekime danışmanız eğer yok ise bir iç hastalıkları uzmanına danışmanız uygun olacaktır. Bir hekime başvurmadan bireysel olarak oruç tutma kararı vermeniz riskli olabilir. Eğer metabolik durumunuz oruç tutmaya uygun değilse bir takım sağlık sorunları ile karşılaşabilirsiniz.

Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu yüksek müslüman nüfusa sahip 13 ülkede; (12,243) ramazan ayında oruç tutan diyabetli birey üzerinde yapılan büyük bir epidemiyolojik çalışma olan EPIDIAR çalışması aciliyeti olan istenmeyen gelişmelerin yüksek oranda görüldüğünü göstermiştir.

Diyabetli Hastalarda Oruç Tutmayla İlişkili Bazı Önemli Potansiyel İstenmeyen Gelişmeler

Hipoglisemi

Hipoglisemi kan glukoz düzeyinin normalden düşük olması durumdur. Azalmış besin alımı hipoglisemi açısından iyi bilinen bir risk faktörüdür. Ramazan ayı sırasında oruç tutmanın diyabet hastalarındaki  hipoglisemi oranları üzerindeki etkisi kesin olarak bilinmiyor.

En geniş veri içeren çalışma EPIDIAR çalışmasıdır. Çalışma ramazan ayında oruç tutmanın, şiddetli hipoglisemi (hipoglisemi nedeniyle hastaneye yatış olarak tanımlanır) riskini tip 1 diyabetli hastalarda yaklaşık 4,7 kat ve tip 2 diyabetli hastalarda yaklaşık 7,5 kat arttırdığını göstermiştir.

• Soğuk terleme,
• baygınlık hissi,
• cilt solgunluğu,
• baş ağrısı,
• dudaklarda uyuşma ve karıncalanma,
• çarpıntı,
• bulanık görme,
• titreme,
• açlık hissi ve kişilik değişikliği hipoglisemi durumunda görülebilecek bulgulardan bazılarıdır.

Hipoglisemi olduğunda ne yapmalıyım?

1. Meyve suyu, kuru üzüm, şeker ya da şekerli bir gıda yiyin. Örneğin 3-4 tane kesme şeker ya da 2 tatlı kaşığı toz şeker içeren su için.
2. Arkasından bisküvi ya da sandviç yiyin.
3.  Bilinciniz kapalıysa yakınlarınız, size kesinlikle sıvı içirmeye çalışmamalıdır.
4. Bilinciniz kapalı ise bir yakınınız tarafından size “Glukagon” injeksiyonu yapılmalı ve en yakın sağlık kuruluşuna götürülmeniz sağlanmalıdır.
5. Hipoglisemiyi takip eden 45 dakika boyunca araba kullanılmamalıdır

Hiperglisemi

Hiperglisemi kan glukoz düzeyinin normalden yüksek olması durumudur.

Yine kapsamlı yapılan EPIDIAR çalışmasında ramazan ayında şiddetli hiperglisemi (hastaneye yatmayı gerektiren) görülme oranında tip 2 diyabetli hastalarda 5 kat artış ve tip 1 diyabetli hastalarda yaklaşık 3 katlık artış olduğu görülmüştür.

• Ağız kuruluğu,
• çok su içme,
• sık idrara çıkma,
• halsizlik,
• karın ağrısı,
• nefes almada güçlük gibi bulgular hiperglisemi durumunda görülebilir.

Hiperglisemi durumunda ne yapmalıyım?

1.  Şekerinizi ölçün(eğer ölçme şansınız varsa).
2. Eğer ölçme şansınız varsa idrarda keton testi yaptırın.
3. Bol su veya şekersiz içecekler için.
4. Doktorunuza veya en yakın sağlık kuruluşuna başvurun.

Su Kaybı

Oruç sırasında sıvı alımının kısıtlanması, özellikle uzatılmışsa, su kaybının bir nedenidir. Sıcak ve nemli iklimlerde, ağır iş yapan bireyler arasında ve aşırı terlemeye neden olan tüm koşullarda su kaybı şiddetli hale gelebilir.

Hiperglisemi ozmotik diürez, böbrekler tarafından filtrelenen sıvıda belirli maddelerin varlığına bağlı olarak idrara çıkma artışı ile sonuçlanabilir ve hacim ve elektrolit kaybına katkıda bulunabilir.

Susuzluk hissi, koyu sarı idrar, baş dönmesi veya sersemlik, yorgunluk hissi, ağız ve gözlerde kuruluk, az miktarda idrar yapma ve günde 4 defadan az idrar yapma su kaybının belirtilerinden bazılarıdır.

Oruç tutarken su kaybını minimuma indirmek için iftar ve sahur arasında yeterli sıvı alımı ve eğer mümkünse aşırı terlemeye neden olabilicek ağır işlerden uzak durulması oldukça önemlidir.

HİPERTANSİYON

Hipertansiyon olarak adlandırılan klinik tablo  normalden daha yüksek kan basıncıdır. Hipertansiyon en sık görülen kronik hastalıklardan biridir ve küresel bir halk sağlığı sorunudur. Ülkemizde yaklaşık her 3 yetişkin bireyden 1 tanesi hipertansiyon hastasıdır.

Ramazan ayında yüksek tansiyon hastası nelere dikkat etmeli:

• Kan basıncınız bir veya iki ilaçla kontrol altına alınabiliyorsa ve ilaçlarınızı aksatmayacaksanız, hekiminizle görüşüp kan basıncı kontrolünüzü sağladıktan sonra oruç tutabilirsiniz.
• Tansiyonunuzun kontrol altında olup olmadığını anlayabilmek için sabah-akşam düzenli olarak ölçüm yapın.
• İftarda mümkün olduğunca az ve yavaş yemek yiyin. Gıdaları çok iyi çiğneyin. Hafif bir çorba ya da bir salata ile başlayıp bir süre ara verdikten sonra yemeğe devam edin.
• İftariyeliklerin ve sahur yemeklerinin tuzsuz olanını tercih edin. Turşu gibi salamura gıdalardan uzak durun.
• Tuz kullanımınızı sınırlayın.
• Tansiyonu düşürmede faydalı salata ve yeşillik tüketin.
• Potasyum içeriği yüksek besinler tüketin ve protein ağırlıklı beslenmeye özen gösterin.
• Şerbetli tatlılar gibi karbonhidratlardan, börek ve kızartmalardan uzak durun.
• Diüretik kullanan hipertansiyon hastaları ilaca bağlı  sıvı kaybettikleri için oruç tutma konusunda oldukça dikkatli olmalıdır ve diğer hipertansiyon hastaları gibi hekimine danışarak oruç tutmaya karar vermelidir.

KAYNAKÇA

• https://care.diabetesjournals.org/content/28/9/2305#:~:text=Fasting%20during%20Ramadan%20has%20been,of%20acute%20complications%20(4).
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15451892/
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23407904/
• https://temd.org.tr/admin/uploads/tbl_kilavuz/20200625154506-2020tbl_kilavuz86bf012d90.pdf
• https://www.temd.org.tr/uploads/hastalar/04_Hipoglisemi_Hiperglisemi.pdf
• https://www.urmc.rochester.edu/encyclopedia/content.aspx?contenttypeid=167&contentid=ketone_bodies_urine
• https://www.nhs.uk/conditions/dehydration/
• https://tkd.org.tr/duyuru/3583/turk-kardiyoloji-dernegi-20-milyon-hipertansiyon-hastasi
• https://jag.journalagent.com/tkd/pdfs/TKDA_47_6_535_546.pdf