İçerik Başlıkları
Zihinleri İşgal Eden Soru; Nasıl Zayıflarım?
Yetersiz beslenme sorunu, çağımızın getirdiği toplumsal ve ekonomik gelişmelerle birlikte yerini aşırı kiloya ve buna bağlı sağlık problemlerine bıraktı. Toplumda oluşan zayıf görünme baskısı da buna eklenince, kişiler fazla kilolarından kurtulmayı sağlayacak bir mucize aramaya başladılar. Buna paralel olarak, sosyal medyada, yazılı ve görsel basında kısacası her mecrada bir zayıflama mucizesi çıkıyor karşımıza. Ticari açıdan bakıldığında, “zayıflama ürünleri” her dönemin popüler gündemi… Meyve suyu detoksları, detoks programları, zayıflama çayları, zayıflama hapları, shake programları ve daha nicesi…
Bu yıl geçtiğimiz yıllarda bulamadığımız mucizeyi bulmak için kararlıyız değil mi?
Öyleyse bir bakalım zayıflama mucizesi var mı?
Bilindiği üzere zayıflama ürünleri tüm dünyada büyük bir ticari pazar oluşturuyor. Hızlı ve kalıcı etki gösterebilecek yeni zayıflama ilaçları geliştirebilmek amacıyla birçok çalışma yürütülüyor. Sentetik zayıflama ürünlerinin bazılarının ciddi yan etkileri nedeniyle yasaklanması, ilginin doğal kaynaklı ürünlere yönlenmesine neden oluyor.
Peki doğal kaynaklı ürünler gerçekten doğal mı ya da sanıldığı kadar masum mu?
Öncelikle bilinmesi gereken en önemli husus, ülkemizde doğal kaynaklardan elde edilen ürünlerin nasıl ruhsatlandırılıp satışa sunulduğudur. Birçok zayıflama ürünü Tarım Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından ruhsatlandırılıp satışa sunuluyor Sağlık Bakanlığı tarafından değil. Bu süreçte öncelikle ürün içerisinde yasaklı bir madde olup olmadığı sorgulanıyor. Ürün içerisinde yasaklı madde olmadığının ibrazı, birkaç mikro-biyolojik analiz ve ağır metal testleri ile ürün ruhsat ve satış izni alabiliyor. İzin sonrası herhangi bir piyasa denetimi yapılmadığı için ürünler kontrolsüz şekilde rahatlıkla satılabiliyor. Firma tarafından ibraz edilen etiket ve içerik bilgileri analiz edilmediği için etiket bilgileri ile içerik bilgileri arasında ciddi farklılıklar olabiliyor. Ürün içerisine yasaklanan (sibutramin gibi) ve hızlı zayıflamayı sağlayan sentetik maddeler eklenebiliyor.
Ürünlerin internet üzerinden çekici reklamlar ve fiyat avantajları ile pazarlanabiliyor olması, medyanın tavrı ve ünlü yüzlerin kullanılarak ürüne duyulan güvenin artırılması riski de artırıyor.
Tabi ki bu risklerden bahsederken piyasada bulunan tüm doğal zayıflama ürünlerini aynı kategoriye koymamak gerekir. Hem içerik hem etkinlik bakımından güven sağlamış firmaların bilimsel verilere göre formüle edilmiş ürünleri, bir uzman kontrolünde kullanılabilir.
Zayıflama Programlarında Kişiye yaklaşım nasıl olmalıdır?
Kişinin beslenme durumu, alışkanlıkları, fiziksel aktivitesi ve genel sağlığı değerlendirilerek, zayıflama programı belirlenir.
Zayıflama programları kişiye uygun diyet ve egzersiz ile yapılır. Kişi buna rağmen zayıflayamıyor ise doktor/ diyetisyen/ eczacı kontrolünde kilo verememe nedenine bağlı olarak destek takviyeler kullanabilir. Her zaman göz ardı edilen nokta şudur ki; kişi size iki istekle gelir “hiçbir şey yememesine rağmen kilo veremiyor, metabolizması çalışmıyordur” ya da “ iştahı çok açıktır, yemeden duramıyordur”. Hatta birçok ürün kullanmıştır, spor ve diyet yapmıştır ama yine de kilo verememiştir. Unutmayın! Kilo verememenin sebebi sadece bunlar değildir. Öncelikle kişinin mutlu ve motive olması gerekir.
Kilo vermek isteyen kişiye öncelikle diyet ve egzersiz yapıp yapmadığını sorun. Aldığınız cevaplar doğrultusunda kişinin kilo alma veya kilo verememe nedenini tespit edin.
Kişiye uygun ürünleri önerebilirsiniz. Ürünleri önermeden önce alerjik altyapı, kişisel duyarlılık gibi durumların değerlendirmesini de unutmayın.
Zayıflama programlarında destek olarak kullanılacak takviyeleri etkilerine göre şu şekilde gruplandırabiliriz.
1)İştah baskılayıcılar ve duygu durum bozukluğu nedeniyle aşırı yeme isteğini baskılayanlar
Hormonal aktivitenin kontrolü (Ghrelin, leptin) ve tokluk hissini arttırıcı etkileri ile zayıflama programlarına destek olurlar.
a)Lif içeren gıda takviyeleri:
Lifler, bitkisel gıdalarda bulunan ve sindirilemeyen yapılardır. En çok kullanılan liflerden biri Psyllium lifidir. Bol su ile beraber yemek öncesi alımında hacimsel bir alan oluşturup tokluk hissi verirler. Tokluk hissi yeme-içme miktarının azaltılmasına yardımcı olur. Aynı zamanda mide boşalmasını geciktirdiği için uzun zaman bireyin tok kalmasını sağlarlar.
Liflerin su ile şişmiş bu jelimsi yapısı glukozun bağırsak yüzeyinden emilimini yavaşlatır ve glukozun kan dolaşımına daha yavaş geçmesini sağlar. Böylece kan glukozu daha yavaş ve kademeli artar. Besinlerden alınan yağın atılımına yardımcı olur. Özellikle egzersiz yapmayan kişilerde kalori alımının azaltılmasını sağlayarak zayıflama programına destek amacıyla kullanılır.
Başka bir gıda takviyesi ya da ilaçla aynı anda alındığında emilimi düşürebileceğinden 1-2 saat arayla kullanılması daha doğru olacaktır
b) 5 HTP
Kilo verme programlarında kişiye uygun diyet ve egzersiz yapılmasına rağmen kişi zayıflayamıyor ise duygu durum bozukluğu yönünden değerlendirilmesi gerekir.
Özellikle Serotonin reseptörlerinin yiyecek alımında belirgin etkileri olduğu bilinmektedir. Merkezi sinir sisteminde serotonin üretimi L-triptofan ve 5- HTP’ ye bağlıdır. L-triptofan kan beyin bariyerini geçemez fakat 5-HTP kolaylıkla bariyeri geçer bu da duygudurum bozukluğuna bağlı yeme içme problemlerinin giderilmesine yardımcı olur. Oral alımını takiben %70 i ağızdan emilir ve merkezi sinir sistemi kimyasallarından melatonin, dopamin, norepinefrin ve beta endorfin salınımını arttırır. Hipotalamusta doygunluk hissi yaratır. Aynı zamanda intestinal kanaldan yağ absorpsiyonunun engellenmesine yardımcıdır. Duygudurum bozukluğu yaşayan ve buna bağlı aşırı iştah problemi olan kişilerde tercih edilebilir.
Yemekler ile birlikte alımı emilimi etkileyebileceği için aç karnına alınmalıdır. Reçeteli antidepresanlar ile birlikte kullanılmamalıdır
c) Spirulina
Tek hücreli mavi yeşil bir alg olan Spirulina, zengin vitamin, mineral, aminoasit-protein kaynağıdır. Kişide tokluk hissi yaratır. Güçlü detoks etkisi vardır. Kilo verme döneminde beslenme eksiklerinin tamamlanmasına da destek sağlar. Vejetaryen beslenenler için uygun bir takviyedir.
d) Moringa Oliefera
Vitamin, mineral ve aminoasitler bakımından zengin bir bitkidir. Güçlü detoks etkisi vardır. Kilo verme döneminde beslenme eksiklerinin tamamlanmasına da destek sağlar. Vejetaryen beslenenler için uygun bir takviyedir.
2)Metobolizma düzenleyiciler
Özellikle kan şekerinin kontrolü, sindirim uyarıcı ve metabolizma hızlandırıcı etkileri ile zayıflama programlarına destek sağlarlar.
a)Krom:
Biyolojilk olarak aktif olan krom, insülin hormonunun kofaktörüdür. İnsülin, besinlerin ve diğer önemli bileşiklerin vücudumuzdaki hücrelerin duvarlardan geçişini kontrol eden bir hormondur. Eğer hücrelere yeteri kadar yakıt (en çok karbohidrat) girmezse yeterli enerji üretilemez. Kan şekeri enerji olarak yakılamazsa yağa dönüştürülür ve yağ hücrelerinde depolanır.
Tatlı yeme isteği çok fazla olan kişilerde tercih edilebilecek ilk üründür. Sağlıklı bir diyet ve egzersiz programı eşliğinde 4 hafta gibi kısa bir sürede etkinliği gözlenir.
Pikolinik asitle kaplanmış formları yüksek emilime sahiptir. Takviye olarak bu formlar tercih edilmelidir.
Aşırı tatlı yeme isteğini baskılamasına ek olarak sporcu performansının arttırdığı ve vücut yağlarının azaltılmasına destek sağladığı bilinmektedir.
Antiasitlerin kullanımı krom eliminini azaltır. Kilolu ve diyabetli hastalarda tercih edilebilecek ürünlerden bir tanesidir. Fakat oral antidiyabetik ilaçlar ve insülinler ile birlikte kullanımında doz ayarlaması gerekebilir.
b)Guarana
Guarana da yüksek miktarda teobramin, guaranin ve teofilin içerir. Zihinsel ve fiziksel aktivite arttırır. Merkezi sinir sistemine direkt etkisi ile metabolizmayı hızlandırır ve diüretik etkisi vardır. Egzersiz yapmayan kişilerde tercih edilebilir
c) Mate
İçeriğinde kafein, saponinler ve polifenoller bulunur. İskelet kasında yağ asidinin oksidasyonunu arttırır ve glukoz kullanımının artırılmasını sağlar. Ayrıca vücutta enerjinin artmasını sağlar, metabolizma hızın arttırır ve iştahı azaltır. Esmer yağ dokusunda termojenezi sağlayan genlerin ekspresyonunu sağlar.
d)Yeşil çay
İçeriğinde kafein ve kateşinleri içerir. Sempatik sinir sistemi üzerinden etki göstererek metabolizmanın hızlanmasını ve termojenezin arttırılmasını sağlar. Özellikle iştah baskılayıcı etkisi ve besin öğelerinin emilimini sağlayan bazı enzimleri inhibe etmesi sayesinde kilo kontörlüne yardımcı olur. Diüretik etkiye sahiptir.
e) Karabiber
Piperin alkoloidlerini içerir. Termal reseptörleri uyarıcı etkisi vardır. Meyvelerinin dış kısımları lipolitik etkilidir. Leptin duyarlılığını artırır. Diüretik etkisi vardır.
e) Kırmızı biber:
Etken maddesi olan kapsaisinin, termojenezi arttırır ve yağ dokusunda azalma sağlar.
f)Yeşil Kahve (Svetol)
İnsülin duyarlılığını arttırıp glukoz seviyelerini dengeleyerek, vücudun yağ yakma kapasitesini destekler.
3)Yağ yakıcılar
Kişinin egzersiz yapabildiği durumlarda zayıflamayı desteklemek amacıyla yağ yakıcı kullanması önerilir. Egzersizden 1 saat önce alınması önerilmektedir.
a)L-karnitine:
L-karnitine vücutta doğal olarak bulunan bir aminoasittir. Enerji üretimi ve yağ metabolizmasından sorumludur. Uzun zincirli yağ asitlerinin açilkarnitine dönüşüm yolağında mitokondriyal matrikse taşınıp beta oksidayon ile enerji üretimini sağlamadaki kofaktördür.
b)Kolin ve inositol:
Yağ metabolizmasında aktif rol oynarlar. Yağların parçalanmasında görevlidirler. Kolin ile inositol’ün birlikte kullanıldığı takviyeler yağların parçalanmasında daha etkindir.
c)CoQ-10:
Kilo verme programlarında yağ yakımına yardımcı olur. Enerji metabolizması için gereklidir. Aynı zamanda egzersiz sonrası yorgunluğu azaltır. Güçlü antioksidan etkinliği vardır. L-karnitine ile birlikte kullanımı etkinliği artırır. Eksikliği, obeziteye yol açabilir. Obez kişilerin yaklaşık %50’sinde CoQ-10 seviyelerinin düşük olduğu görülmüştür. CoQ-10 seviyeleri düşük olan obez hastalara günlük 100 mg verildiğinde kilo kaybı hızlanmıştır.
d)CLA:
Vücut yağ/kas oranının dengelenmesini sağlar. Yağsız vücut ağırlığını arttırır ve depo yağları azaltır. Özellikle karın bölgesinde yağ depolanmasını azaltır. Kas gelişimini destekler. İstenen kiloya ulaşıldıktan sonra kilonun tekrar hızlı bir şekilde geri alımını engeller. Spor ve fitness programlarında atletik performansın desteklenmesinde yardımcıdır.
İnsülin direnci üzerine etkilidir. Bu nedenle Tip2 Diyabetlilerin (Insülin kullanan hastalar) dikkatli kullanması gerekir.
****Metabolizmanın hızlanmasına etki gösteren ve yağ yakıcı özellikteki tüm takviyelerin kullanımında, serbest radikal oluşumu artacağından, antioksidan içerikli takviyelerinde beraberinde kullanması önerilir.
4)Ödem arttırıcı- idrar söktürücü
a)Bromelain
Ananastan elde edilen proteolitik bir enzimdir. Ödem azaltıcı etkinliği ile kilo verme programlarında destek olarak kullanılır. Yağ hücrelerinin çevresini saran deforme olmuş kolejen dokuyu parçaladığı ve yağların depolanmasını engellediği için selülit görünümünün azalmasına yardımcıdır.
b)Java çayı (Orthosiphon stamineus)
Fenolik bileşikler, kafeik asit ve sinensetin içerir. Diüretik ve ödem giderici etkisi vardır.
5)Bağırsak Düzenleyiciler
a)Probiyotikler
Barsak mikrobiyatası enerji dengesi üzerinde rol oynayarak, obezitenin ortaya çıkmasına yol açtığına dair kanıtlar hızla artmaktadır. Barsak mikrobiyatası, lipid metabolizmasını değiştirerek konak metabolizmasını etkiler. Mikrobiyatanın fiziksel varlığı ve metabolitleri bu etkilerden sorumludur. Son yıllarda toplanan kanıtlar göstermiştir ki barsak mikrobiyatası, obezitenin, obezite ile ilişkili inflamasyon ve kardiyometabolik komplikasyonların ortaya çıkmasında önemli rol oynamaktadır.
Mikrobiyatanın en önemli faaliyetlerinden biri de alınan gıdalardan verimli kalori alımının sağlamasıdır. Alınan ve sindirilemeyen polisakkaritlerden fermantasyon yolu ile kısa zincirli yağ asidi (KZYA) oluşturması buna bir örnektir. Bunun net etkisi günlük diyetten 100 kcal daha fazla kalori sağlamasıdır. İnce barsaklarda konağın sindirim enzimi olmadığı için sindirilemeyen dirençli nişasta ve fiberlerin mikrobiyata tarafından sindirilmesi ile ortaya çıkan KZYA’lerinin sağladığı ek enerji olarak tanımlanabilir. KZYA’leri mukoza tarafından emilerek lipid ve glukozun sentezinde kullanılır. Bunun sonucunda günlük kalorinin %10’u kadar ek kalori sağlanır. Probiyotik, prebiyotik ve simbiyotiklerin, yağ depolanmasını azaltıp, doygunluk ve enerji harcanmasını artırarak obezite riskini azaltacak potansiyele sahip olduğu düşünülmektedir.
b)Laksatifler
Lifler, sindirilemeyen, absorbe edilemeyen hidrofilik özellikte olup su tutarak, barsakta kitle oluşturan maddelerdir. Barsak peristaltizmini de artırırlar. Yaklaşık 18-24 saatte etkileri ortaya çıkmaya başlar. İstenen etkiyi genellikle 2-3 gün içerisinde gösterirler. Kullanımları güvenlidir. İlk tercih olmalıdır.
Türkiyede zayıflama ürünlerinde en çok bulunan laksatif, Sinameki bitkisinden elde edilen senoziddir. İrritan bir laksatiftir. Hızlı ve güçlü etkilidir ancak uzun dönemli kullanımlarında ciddi yan etkiler taşıdığından dikkatli kullanılmalıdır.
Sonuç olarak kilo yönetimi sabırla yaklaşılması gereken uzun bir süreçtir. Öncelikle gerçekçi hedefler belirlenmelidir. Diyet, egzersiz ve davranış tedavisini içeren yaşam tarzı değişikliği oluşturulduktan sonra kişinin ihtiyaçlarına göre takviye seçilmelidir.
Sevgiyle kalın;
Ecz. Özge Şenkon Yüksel
Not: Bilimsel Eczacılığın 178. yılında, tüm meslektaşlarımın 14 Mayıs Eczacılık Günü’nü kutluyorum.
Kaynaklar
Mackowiak PA. The normal microbial flora. N Engl J Med 1982;307:83-93
Schwiertz A, Taras D, Schafer K, et al. Microbiota and SCFA in lean andoverweight healthy subjects. Obesity 2010;18:190-5.
Lin HV, Frassetto A, Kowalik EJ Jr, et al. Butyrate and propionate protect against diet-induced obesity and regulate gut hormones via free fatty acid receptor 3-independent mechanisms. PLoS ONE 2012;7:e35240
Obezite ve Mikrobiyota, A. Emre YILDIRIM, Reskan ALTUN, Güncek Gastroentroloji 18/1
http://www.anaturalhealingcenter.com/documents/Thorne/monos/GreenTeaMono.pdf
Lamoureux A, Maurey C, Freiche V.J Small Anim Pract. 2017 May;58(5):293-297. doi: 10.1111/jsap.12638. Epub 2017 Feb 28. Treatment of inflammatory rectal strictures by digital bougienage: a retrospective study of nine cases.
Yamada J, Sugimoto Y, Ujikawa M.Biol Pharm Bull. 2003 Oct;26(10):1491-3. Effects of insulin and adrenalectomy on elevation of serum leptin levels induced by 5-hydroxytryptophan in mice.
http://healing.fit-leader.com/articles/coenzyme-q10-2.shtml#7